W dawnym Ugarit

W dawnym Ugarit

Na syryjskim wybrzeżu Morza Śródziemnego, niedaleko współczesnego portu Latakia leżą wzgórza kryjące ruiny jednej z najważniejszych portowych metropolii starożytności.

Ślady dawnego osadnictwa są tu rozsiane po większym terenie. Ograniczone dwoma strumieniami wzgórze Ras Szamra kryje pozostałości wielkiego niegdyś miasta Ugarit, nad pobliską zatoką Minet el-Beida znajdują się szczątki starożytnego portu należącego do tego miasta, a na przylądku Ras ibn Hani odkryto dzielnicę mieszkalną z epoki brązu.
Ugarit było położone na żyznej, dobrze nawodnionej równinie w sąsiedztwie brzegu morskiego. Łagodny klimat sprzyjał osadnictwu i uprawie roli w tym miejscu. Zalety tego miejsca dostrzegli już neolityczni rolnicy, którzy osiedlili się tutaj już ok. 8000-7000 lat przed Chr. Oprócz uprawy roli zajmowali się łowiectwem i rybołówstwem.
Pozostawili po sobie krzemienne narzędzia, kamienne domy na planie kwadratu i nieporadną jeszcze ceramikę. W epoce miedzi - chalkolicie (ok. 5250-4300 przed Chr.) dominowała na tym obszarze związana z północną Mezopotamią i Syrią tzw. kultura Halaf. W tych czasach mieszkańcy rozwijali hodowlę i wyspecjalizowaną produkcję rzemieślniczą w swojej niewielkiej osadzie. Domy stały się większe i bardziej zróżnicowane, niż uprzednio. Pomiędzy VI a IV tys. przed Chr. mieszkańcy Ugarit przeżywali czasy powolnego rozwoju gospodarczego i intensywnych kontaktów z mezopotamską kulturą Ubaid. Po raz pierwszy zaczęli używać przedmiotów wykonanych z miedzi. Ok. 3000 lat przed Chr. rolnicza i rybacka osada z wolna przekształciła się w miasto z gęstą, regularną zabudową, alejami i murem miejskim. Budowle wznoszono teraz głównie z kamienia, a nie jak dotychczas, z niewypalonej cegły. Powszechnie używano narzędzi i broni z metalu (brązu). Kwitł także handel z Cylicją, Syrią i Palestyną.

Liczne kontakty i strategiczna cyna
Po raz pierwszy nazwa Ugarit pojawiła się w tekstach z syryjskiego miasta Ebla ok. 2400 lat przed Chr. Kiedy jednak ok. 2200 lat przed Chr. Bliski Wschód przeżywał okres drastycznych zmian klimatu, kryzysu i zawirowań politycznych po upadku Imperium Akadu, Ugarit zostało opuszczone na około 100 lat. Na przełomie III i II tysiąclecia przed Chr. miasto zostało ponownie zasiedlone, tym razem głównie przez członków koczowniczego plemienia Amorytów. Byli oni szczególnie biegli w metalurgii i zajmowali się tu produkcją ozdób i broni. Oprócz wyrobów z brązu pozostawili po sobie głównie zbiorowe grobowce.
Ok. 1900 lat przed Chr. w Ras Szamra istniało już spore miasto otoczone kamiennymi fortyfikacjami ze sztuczną skarpą (glacis) chroniącą przed użyciem machin oblężniczych. Ugarit przypominało w tym okresie inne miasta Syrii i Lewantu. Znaleziska przedmiotów pochodzących z Egiptu i liczne wzmianki o mieście w tekstach z miasta Mari nad Eufratem świadczą o szerokich kontaktach jego mieszkańców. Teksty z Mari wspominają o mieście Ugarit w kontekście handlu cyną, strategicznym surowcem epoki brązu. Archeologom udało się odnaleźć pozostałości pałacu i świątyni z tego okresu. W pałacu rezydował król Ugarit, który utrzymywał kontakty dyplomatyczne z władcami Mari. W XV wieku przed Chr. miasto przeżyło ostry kryzys, który mógł się przyczynić nawet do jego częściowego wyludnienia. Zbiegł się on z okresem niepokojów i zawirowań politycznych na Bliskim Wschodzie i w Egipcie.

Centrum handlu
W późnej epoce brązu (ok. 1500-1180 przed Chr.) Ugarit przeżywało okres największego rozkwitu i ekonomicznej prosperity. Stało się wtedy wielką portową metropolią, najważniejszym centrum handlu we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego i centrum małego królestwa obejmującego spory obszar pomiędzy górami Dżebel Ansarije, a Morzem Śródziemnym. Królestwo Ugarit nie było politycznym mocarstwem, ale państewkiem pozostającym wasalem ówczesnych mocarstw: państwa Mitanni, Egiptu, czy imperium Hetytów. Kilkukrotnie zmieniało suwerenów i przechodziło z jednej strefy wpływów do drugiej.
Mieszkańcy Ugarit byli bardzo przedsiębiorczy i czerpali wielkie zyski z międzynarodowego handlu, który żywiołowo rozwijał się w późnej epoce brązu. Źródłem zamożności miasta był przede wszystkim handel. Ugarit było ważnym portem, leżącym na skrzyżowaniu lądowych i morskich szlaków handlowych. Tu zbiegały się drogi karawan łączące kraje Bliskiego Wschodu i Egipt, oraz szlaki morskie, którymi pływały statki handlowe z Anatolii, Egiptu i świata egejskiego. Ugarit było kluczowym portem, łączącym Azję Zachodnią ze światem śródziemnomorskim. Szczególnie silne były związki miasta z Cyprem, Azją Mniejszą i Grecją. Kupcy sprowadzali z Cypru miedź, oliwę, pszenicę i duże ilości ceramicznych naczyń. Z Krety przypływały do portu statki wyładowane naczyniami zawierającymi oliwę i wino. Ogromne ilości egejskiej ceramiki znalezionej w Ugarit świadczą o rozbudowanych kontaktach z mykeńską Grecją. Wiele z tych naczyń było później składanych w grobach ugaryckiej elity, która lubiła luksusową, ozdabianą morskimi motywami ceramikę z Grecji.
Statki z Ugarit często zawijały też do Egiptu i do portów na wybrzeżu Lewantu. Miasto było ważnym przystankiem dla karawan, które przybywały z Mezopotamii, zdążając wzdłuż Eufratu. Tą drogą przybywała do Ugarit pochodząca z głębi Azji cyna.

Kupcy obok króla
Metropolia była centrum handlu metalami. Ugarit stało się wielkim emporium i centrum handlu międzynarodowego. W porcie i na ulicach roiło się od kupców i marynarzy mówiących różnymi językami. Miejscowi kupcy powiększali swoje fortuny i dochodzili do wielkiego znaczenia politycznego. Wraz z królem uczestniczyli w zarządzaniu Ugarit. Zajmowali się handlem na własny rachunek, jak i wykonywaniem zleceń dworu królewskiego. Niektórzy pełnili funkcje dowódców wojskowych, administratorów i poborców podatków. Zamieszkiwała tu rzesza zdolnych rzemieślników, wytwarzających przedmioty z gliny, kamienia, metalu, kości słoniowej, skór i drewna.
Miastem rządzili królowie rezydujący w imponującym, wzniesionym z kamienia pałacu położonym w zachodniej części metropolii. Odkryte w ruinach archiwa glinianych tabliczek zapisanych pismem klinowym świadczą, że to tutaj mieściło się administracyjne centrum ugaryckiego królestwa. Pisarze z Ugarit sporządzali zarówno teksty w języku akadyjskim (uniwersalnym języku dyplomacji tamtych czasów), jak i w miejscowym, zachodniosemickim języku ugaryckim, oraz po hurycku.

Korzystna znajomość pisma
Władcy miasta wymieniali korespondencję z królami hetyckimi, władcami Egiptu i królami miast Lewantu. Tabliczki odkryte w pałacowym archiwum zawierają także mnóstwo informacji o życiu dworu i gospodarce królestwa. W niektórych prywatnych domach odkryto bogate archiwa tekstów klinowych w różnych językach. Mieszkańcy byli zatem zaznajomieni z korzyściami wynikającymi z używania pisma i chętnie korzystali z tekstów (choć niekoniecznie musieli być piśmienni). Teksty mitologiczne, kultowe i magiczne znalezione w Ugarit wykazują wiele stylistycznych i tematycznych podobieństw do późniejszych tekstów Starego Testamentu. Miasto zostało zniszczone, złupione i spalone na skutek najazdów tzw. Ludów Morza, na końcu epoki brązu, około 1185 lat przed. Chr. Nie podniosło się już z upadku, a na jego obszarze w epokach: perskiej, rzymskiej i hellenistycznej istniały tylko niewielkie wioski.

Szymon Modzelewski