TELEFON DO REDAKCJI: 62 766 07 07
Augustyna, Ingi, Jaromira 19 Marca 2024, 04:44
Dziś 19°C
Jutro 13°C
Szukaj w serwisie

?Synowie? św. Franciszka"

19.07.18

„Synowie” św. Franciszka: konwentuałowie, obserwanci, reformaci…

Od wielu lat Kalisz określany jest mianem miasta św. Józefa, ale w ciągu minionych wieków był on przede wszystkim miastem „synów” św. Franciszka, bowiem swoje domy zakonne w nadprośniańskim mieście mieli przedstawiciele prawie wszystkich gałęzi zakonu braci mniejszych - franciszkanie konwentualni, bernardyni i reformaci.

Zakon Braci Mniejszych założony został przez Franciszka Bernardone i w swojej działalności opierał się na regule zakonnej opracowanej przez przyszłego świętego (kanonizowanego w 1228 r.), którą ustnie zatwierdził w 1209 roku papież Innocenty III, a w formie pisemnej potwierdził nieco później w 1223 roku Honoriusz III. W chwili powstania był to zakon nowego typu, znacznie różniący się od dotychczas istniejących, bowiem skupiał braci mendykantów, czyli żebrzących, którzy składali ślub całkowitego ubóstwa i w związku z tym, jako zakonnicy nie posiadający jakiejkolwiek własności, swój codzienny byt opierali na jałmużnie.

Franciszkanie w Kościele

Początkowo bracia byli wyłącznie wędrownymi kaznodziejami nawołującymi do nawracania i pokuty oraz głoszącymi ideał życia zgodnego z zasadami Ewangelii, ale jeszcze za życia Franciszka zaczęli także osiadać w klasztorach i tworzyć zakonne prowincje. Zakon, ze stojącym na jego czele przełożonym zwanym generałem, bardzo szybko się rozwijał i w roku śmierci Założyciela (1226 r.) liczył już ponad 5.000 zakonników. Kolejne lata przyniosły dalszy jego rozwój i pod koniec XIII wieku bracia mniejsi obecni byli w Europie we wszystkich krajach katolickich, a także na Rusi i Bałkanach oraz w niektórych krajach muzułmańskich. Posiadali oni wówczas przeszło 1.600 klasztorów, w których mieszkało przeszło 30.000 zakonników, a w następnym stuleciu liczby te uległy dalszemu powiększeniu.
Od początku swej działalności Zakon Braci Mniejszych odgrywał ważną rolę w życiu Kościoła, a jego członkowie pełnili różne urzędy i godności kościelne. Oni też zainicjowali i upowszechnili kult Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, nabożeństwo Drogi krzyżowej i zwyczaj budowania szopek Bożonarodzeniowych. W ich środowisku powstały również modlitwy: Dies irae, Stabat mater, Zdrowaś Maryjo, Koronka siedmiu radości Najświętszej Maryi Panny, czy też Anioł Pański.

Podział zakonu

Pomimo stałego i intensywnego rozwoju, wspólnota zakonna braci mniejszych prawie od samego początku swego istnienia przeżywała poważny konflikt wewnętrzny, który zakończył się jej rozłamem. Dotyczył on interpretacji ślubu ubóstwa i już wkrótce po śmierci św. Franciszka spowodował podział braci na dwie grupy - obserwantów, czyli zwolenników ścisłego przestrzegania reguły i zachowywania całkowitego ubóstwa oraz konwentuałów, którzy przyjmowali liberalny model życia zakonnego, a także dopuszczali możliwość posiadania przez klasztory stałych źródeł dochodów.
Reakcją obserwantów na rozwój konwentualizmu było tworzenie tzw. klasztorów reformowanych, w których prowadzili oni życie zakonne w oparciu o ścisłą obserwancję reguły, bez stosowania łagodzących ubóstwo przywilejów papieskich przyjętych przez konwentuałów. Nie dążyli oni jednak do rozłamu i własnym przykładem starali się wpływać na prowadzenie podobnego trybu życia przez pozostałych braci.
Potrzebę utrzymania jedności zakonu widzieli także konwentuałowie i na kapitule generalnej, która odbyła się w Asyżu w 1430 r. powstrzymano jego podział i zatwierdzono jednolity tekst konstytucji obowiązujących oba odłamy braci mniejszych. Jednak wkrótce po obradach konwentuałowie wycofali się z podjętych postanowień i zwrócili się do papieża z prośbą o wydanie im pozwolenia na dalsze prowadzenie dotychczasowego modelu życia.
Nieudana próba utrzymania jedności i wprowadzenia jednolitych konstytucji spowodowała wyraźne oddzielenie się od siebie obu grup zakonników franciszkańskich i pociągnęła za sobą sporadyczną obecność obserwantów na kapitułach generalnych zakonu. Od tego czasu zaczęli oni organizować własne kapituły, na co w 1446 roku uzyskali zgodę od papieża Eugeniusza IV, który był gorącym zwolennikiem idei obserwancji i popierał jej rozwój.
Ostateczna separacja obu odłamów istniejących wewnątrz zakonu franciszkańskiego, nastąpiła 70 lat później, gdy kolejne próby utrzymania jego jedności nie przyniosły rezultatu. Została ona wprowadzona przez papieża Leona X, który bullą wydaną 29 maja 1517 roku dokonał podziału braci mniejszych na dwa niezależne zakony: Braci Mniejszych Obserwantów i Braci Mniejszych Konwentualnych.
Pomimo papieskiego polecenia zakazującego tworzenia nowych kierunków reformistycznych dążących do jeszcze ściślejszego zachowywania reguły, już w 1528 r. doszło do odłączenia się od obserwantów kolejnej grupy braci mniejszych, którzy za zgodą Klemensa VII utworzyli Zakon Braci Mniejszych Kapucynów.
Nieco później, ale jeszcze w XVI w., w obrębie obserwantów powstały trzy kolejne ugrupowania reformistyczne - dyskalceatów (zwanych też alkantarynami), reformatów i rekolektów. Ugrupowania te określono wspólnym mianem Zakonu Braci Mniejszych Ściślejszej Obserwancji, ale nie tworzyły one niezależnego organizacyjnie zakonu i podlegały generałowi obserwantów. Posiadały jednak własne prawodawstwo, odrębnych reprezentantów we władzach zakonnych, a ich klasztory tworzyły autonomiczne prowincje.
Domy zakonne alkantarynów znajdowały się przede wszystkim na terenie Hiszpanii i Portugalii, a rekolektów we Francji, Niderlandach, Anglii i północnych Niemczech. Natomiast klasztory reformatów, którzy przyjęli najściślejszą obserwancję i rozprzestrzeniali się z największą aktywnością, powstały we Włoszech, Austrii, Bawarii i Polsce.
Największy rozwój Zakonu Braci Mniejszych Obserwantów i należących do nich Braci Mniejszych Ściślejszej Obserwancji przypadł na XVIII wieku, kiedy był on najliczniejszym zakonem w Europie i w 1780 roku liczył ponad 70.000 zakonników. Jednak pod koniec tegoż stulecia w wielu krajach rozpoczęły się - na fali racjonalizmu - liczne prześladowania Kościoła oraz podjęta została stopniowa kasata klasztorów. Działania te dotknęły także wszystkie odłamy braci mniejszych obserwantów, których liczba w 1889 roku spadła do 14.441 zakonników, wśród których było 6.229 obserwantów, 5.733 reformatów, 1.621 rekolektów i 858 dyskalceatów-alkantarynów. Osiem lat później papież Leona XIII pragnąc wzmocnić franciszkanów-obserwantów, bullą wydaną 4 października 1897 roku, zniósł wszystkie odłamy reformistyczne i utworzył jeden, jednolity Zakon Braci Mniejszych.

Bracia mniejsi w Polsce

Na ziemie polskie bracia mniejsi przybyli w latach 1236-1237, a ich pierwszy klasztor w Wielkopolsce powstał w 1257 roku w Kaliszu i do dnia dzisiejszego należy on do braci mniejszych konwentualnych, zwanych najczęściej franciszkanami. Z kolei bracia mniejsi obserwanci pojawili się w 1453 roku w Krakowie, a ponieważ ich tamtejsza świątynia nosiła wezwanie św. Bernardyna ze Sieny, nazwano ich bernardynami. Do Kalisza sprowadził ich w 1465 roku arcybiskup gnieźnieński Jan Gruszczyński. Natomiast bracia mniejsi reformaci, przybyli na nasze ziemie w 1622 roku i już w następnym roku osiedlili się w Choczu, a w 1631 roku sprowadzeni zostali do Kalisza.
Bliższe informacje o nieistniejących już dziś kaliskich konwentach bernardynów i reformatów podane zostaną w kolejnych numerach.

Tekst Jerzy Aleksander Splitt

Dodaj komentarz

Pozostało znaków: 1000

Komentarze

Nikt nie dodał jeszcze komentarza.
Bądź pierwszy!