Stróże Grobu Chrystusowego Prepozytura bożogrobców w Grodzisku koło Pleszewa
Pod koniec XII w. na terenie dzisiejszej diecezji kaliskiej swoją obecność - oprócz premonstratensów i benedyktynów - zaznaczyli także Stróże Grobu Chrystusowego - bożogrobcy, którzy otrzymali wówczas w posiadanie wieś Grodzisko, położoną na skraju wysoczyzny doliny Prosny, niecałe osiem kilometrów na północny-wchód od Pleszewa.
Początki tego zakonu sięgają 1099 roku, kiedy to książę dolnolotaryński Gotfryd z Bouillon, jeden z przywódców pierwszej krucjaty do Ziemi Świętej i pierwszy władca Królestwa Jerozolimskiego, zainicjował utworzenie w Jerozolimie dwudziestoosobowej wspólnoty kanoników, którzy mieli nieść krzyżowcom posługę religijną w bazylice Grobu Pańskiego zbudowanej na Golgocie, a także propagować wśród nich pobożny styl życia oraz prowadzić hospicjum dla pątników. Zostali oni podporządkowani patriarsze Jerozolimy i jako swoje godło przyjęli znak rycerski założyciela - księcia Gotfryda, zmieniając złoty kolor krzyży - dużego i czterech małych - na czerwony, symbolizujący krew i rany Chrystusa, a barwę tarczy ze srebrnej na białą. W 1114 roku ówczesny patriarcha Jerozolimy - Arnulf z Rohez, nadał im regułę św. Augustyna i w ten sposób powstał Zakon Kanoników Regularnych Stróżów Świętego Grobu Jerozolimskiego, zwany w Polsce Zakonem Kanoników Regularnych Stróżów Grobu Chrystusowego lub w skrócie - zakonem bożogrobców. Papieskie zatwierdzenie otrzymał on w 1122 roku od Kaliksta II, a jako dewizę przyjął słowa: Deus lo vult (Bóg tak chce). Zakonnicy nosili czarne habity z czerwonym krzyżem patriarchalnym i białe płaszcze z czerwonym krzyżem jerozolimskim na lewej piersi.
Dzięki licznym i bogatym nadaniom zakon szybko się rozwijał i wkrótce - oprócz domu macierzystego w Jerozolimie - powstało kilka następnych klasztorów, zarówno w Ziemi Świętej, jak i w różnych krajach Europy. Po zajęciu Jerozolimy w 1187 roku przez muzułmanów, siedzibę przełożonego bożogrobców przeniesiono do Akki - stolicy Królestwa Jerozolimskiego. Sto lat później, w 1291 roku, także i ta twierdza krzyżowców zdobyta została przez muzułmanów, a wydarzenie to wyznacza jednocześnie koniec istnienia państwa chrześcijańskiego w Ziemi Świętej. Bożogrobcy, podobnie jak i zakony rycerskie, przenieśli się wtedy do Europy i od tego czasu siedziba ich prepozyta generalnego mieściła się w klasztorze św. Łukasza w Perugii.
Po opuszczeniu Ziemi Świętej zakon nadal prężnie się rozwijał i w 1325 roku posiadał 88 klasztorów, a półtora wieku później - w 1471 roku - na terenie całej łacińskiej Europy istniało już przeszło 200 placówek - w dzisiejszych: Francji, Anglii, Hiszpanii, Włoszech, Niemczech, Węgrzech, Czechach i Polsce.
Stróże Grobu Chrystusowego oprócz posługi duszpasterskiej w parafiach, w których szerzyli kult Grobu Pańskiego i nabożeństwa pasyjne, prowadzili także szpitale-hospicja przeznaczone dla chorych i pielgrzymów wędrujących do różnych europejskich sanktuariów. Pod względem organizacyjnym poszczególne klasztory i placówki filialne (parafie i szpitale) - zarządzane przez prepozytów - łączyły się w kongregacje.
W 1489 roku papież Innocenty VIII dokonał inkorporacji kanoników Bożego Grobu do zakonu joannitów, co spotkało się jednak ze sprzeciwem ze strony kongregacji istniejących we Francji, Hiszpanii oraz Polsce, i papieska decyzja nie weszła w życie w całej swej rozciągłości. Dalsza działalność wspólnot bożogrobców w tych krajach zatwierdzona została przez kolejnego papieża - Aleksandra VI (obranego w 1492 r.), i dzięki temu dotrwały one aż do pierwszych lat XIX wieku.
Odradzanie się Zakonu Stróżów Świętego Grobu Jerozolimskiego rozpoczęło się po reaktywacji łacińskiego Patriarchatu Jerozolimy, na mocy konkordatu zawartego w 1847 roku między Stolicą Apostolską i Imperium Osmańskim. W XX wieku zakon został zreformowany (przez Piusa X i Piusa XII) i obecnie jest stowarzyszeniem osób duchownych i świeckich, niezwiązanych ślubami zakonnymi, działa w 40 krajach i prowadzi w Ziemi Świętej prawie100 szkół podstawowych i zawodowych, do których mogą uczęszczać dzieci niezależnie od pochodzenia i wyznawanej wiary.
Na ziemie polskie bożogrobców sprowadził możnowładca małopolski Jaksa z rodu Grafitów, który w 1163 roku ufundował klasztor w Miechowie dla przybyłego wraz z nim z Ziemi Świętej, za zgodą Patriarchy Jerozolimy, kanonika Grobu Pańskiego - Marcina Galla. Nieco później dołączyli do niego premonstratensi z krakowskiego Zwierzyńca, którzy zmienili swoją obediencję i w ten sposób zakon rozpoczął się rozwijać, czemu sprzyjały liczne nadania ziemskie i przywileje czynione przez królów, książąt, biskupów i możnowładców. Pod koniec XVI wieku w Polsce istniały 32 placówki bożogrobców, które podlegały bezpośrednio prepozytowi z Miechowa i aby nimi sprawnie zarządzać kongregację miechowską podzielono w 1621 roku na cztery prowincje - małopolską, wielkopolską, mazowiecką i ruską. W 1774 roku posługę pełniło w nich 88 kapłanów i 19 kleryków.
Bożogrobcy prowadzili działalność duszpasterską w parafiach oraz placówki szpitalne, a po kasacie zakonu jezuitów w 1773 roku, zajęli się także działalnością edukacyjną i nauczali przez kilkadziesiąt lat w trzech szkołach pojezuickich. Oni też wprowadzili i spopularyzowali na naszych ziemiach, wywodzący się z tradycji jerozolimskiej, zwyczaj budowania w kościołach w okresie wielkanocnym tzw. Grobów Pańskich, a także upowszechnili nabożeństwo pasyjne.
Stopniowa likwidacja domów i klasztorów bożogrobców rozpoczęła się na naszych ziemiach na początku XIX w. - najpierw w zaborze pruskim, a potem austriackim i rosyjskim. Dom generalny w Miechowie zniesiony został w 1819 roku. W Polsce bożogrobcy działają ponownie od połowy lat 90. XX wieku, a siedziba Polskiego Zwierzchnictwa Zakonu znajduje się w Miechowie.
Na terenie Wielkopolski istniało sześć placówek Stróżów Grobu Chrystusowego, a największa spośród nich powstała - przed 1198 roku - przy kościele Świętego Krzyża pod Gnieznem i w 1243 roku przeniesiona została do odebranego templariuszom kościoła św. Jana w Gnieźnie, przy którym znajdował się szpital. Najstarszą jednak posiadłością bożogrobców na tym terenie była wieś Grodzisko, leżąca nieopodal Pleszewa, którą otrzymali oni między 1181-1187 rokiem - wraz ze znajdującą się tam karczmą i dwoma pobliskimi wsiami - od księżnej Eudoksji, drugiej żony Mieszka III Starego. Początkowo należała ona do dóbr klasztoru w Miechowie, a w połowie XIII w. znalazła się pod zarządem konwentu w Gnieźnie, który za zgodą książąt wielkopolskich - Przemysła I i Bolesława Pobożnego - dokonał w 1255 roku jej lokacji jako wsi na prawie niemieckim.
Pierwsza placówka bożogrobców - podlegająca klasztorowi w Miechowie - powstała w tej miejscowości jednak dopiero pod koniec XIII wieku kiedy erygowano parafię i wzniesiono kościół, ale tamtejszy prepozyt wymieniony został w dokumencie po raz pierwszy w 1303 roku. W 1417 roku wieś Grodzisko przekazana została w dożywotnie użytkowanie Marcinowi Zarębie z Kalinowy w zamian za osadę Garbów, oddaną założonemu wówczas przez niego szpitalowi bożogrobców w Sieradzu. Fakt ten nie spowodował jednak likwidacji placówki w Grodzisku i Stróże Świętego Grobu nadal prowadzili tam parafię, a po jego śmierci - w połowie XV w. - wieś ponownie weszła w skład uposażenia tamtejszego prepozyta. Podobnie stało się także w 1566 roku, kiedy wieś i trzy sąsiednie osiedla - Rokutów, Janków i Sierzchów - zamienione zostały przez bożogrobców z królem Zygmuntem II Augustem na miejscowość Głuchów leżącą w ziemi krakowskiej.
Parafia prowadzona przez bożogrobców w Grodzisku istniała do 1819 r. - do czasu kasaty przez władze zaborcze konwentu w Miechowie, ale niestety na temat kształtu architektonicznego pierwszego tamtejszego kościoła, czy też zabudowań prepozytury nie posiadamy żadnych informacji. Wiemy jedynie, że na ich miejscu zbudowany został w latach 1802-1806 - z inicjatywy bożogrobców i fundacji Sułkowskiego, dziedzica pobliskich dóbr - dzisiejszy kościół pw. św. Mikołaja, który przedstawiony został w jednym z artykułów zamieszczonych w poprzednim numerze „Opiekuna”.
Jerzy Aleksander Splitt
Komentarze
Nikt nie dodał jeszcze komentarza.
Bądź pierwszy!