Kościół pw. św. Bartłomieja Apostoła w Kowalewie

Średniowieczne dziedzictwo

„Ktokolwiek przejeżdżał przez Kowalew, wioskę stanowiącą niemal przedmieścia Pleszewa, mógł ujrzeć na niewysokim pagórku drewniany kościółek zwrócony szczytem ku wschodowi słońca, ocieniony koronami staropolskich lip. Tenże dom Boży stanął w 1638 roku ufundowany przez miejscowego pana majętności Kowalew, Kowalewskiego” - czytamy w bardzo starej kronice parafialnej, w której są zapisywane ważne wydarzenia po dzień dzisiejszy. Tak na marginesie jest to imponujących rozmiarów księga. W 1763 roku kościół został odrestaurowany. Wyprostowano wówczas jego ściany i podwyższono go, zachowując przy tym stare części budynku. Tak przetrwał do 18 lipca 1938 roku. Jako ciekawostkę w księdze parafialnej zapisano, że na oknach, które były w kościele, w dawnych czasach wisiały firanki.

Z akt konsystorza
Teraz jednak na chwilę wróćmy do historii parafii. Najstarsza informacja o niej pochodzi z akt konsystorza generalnego gnieźnieńskiego, w których pod datą 18 stycznia 1409 roku zapisano wszczęcie sprawy sądowej wytoczonej przez Klemensa - wikariusza z Sośnicy, przeciw Piotrowi, plebanowi kowalewskiemu, o niewypłacenie należącego się mu uposażenia, określonego w dokumencie mianem „gżegżółki”. Z zapisu tego wynika również to, że już wówczas w Kowalewie istniał kościół i parafia. Kiedy ją założono niestety nie wiemy i jedynie możemy się domyślać, że nastąpiło to pod koniec XIV wieku, albo najpóźniej na samym początku następnego stulecia. Wydzielono ją najprawdopodobniej z parafii Sośnica.
Po raz kolejny wieś pojawia się w źródłach pisanych w 1414 roku w formie „Cowalewo”, kiedy jej właścicielami byli Kowalewscy. Z akt konsystorskich pochodzących z XV wieku znamy również imiona trzech miejscowych proboszczów - Mieczysława (1417), któremu powierzono także zarząd parafii Sośnica, Jana (1428) i Wojciecha (1487). Z kolei w 1521 roku w Liber beneficiorum Jana Łaskiego wymieniona została „Rada” parafialna, w skład której wchodzili: Marcin Cyranka i Mikołaj Gaj, kmiecie z Kowalewa. Podano w niej również informację, że kościół nosił wezwanie św. Bartłomieja. Pod koniec XVI wieku nastąpił upadek świątyni i życia parafialnego, co spowodowane było tym, że ówczesny dziedzic Kowalewa i patron kościoła – Wojciech Kowalewski, przeszedł na arianizm i całkowicie zaniechał swoich obowiązków wobec świątyni i parafii. Od około 1618 roku Kowalew należał do Parczewskich, a od 1760 roku do Kurcewskich. W 1877 roku jego właścicielami zostali Mukułowscy. W 1891 roku dobra kowalewskie przejęła pruska Komisja Kolonizacyjna i zostały one rozparcelowane.

Na solidnych postawach
Zaczynając naszą wędrówkę po kowalewskiej świątyni zatrzymujemy się naprzeciw jednego z witraży. Ks. proboszcz Wiesław Kondratowicz wskazuje w nim dwie budowle. Jedna z nich to kościół, który służył od 1638 do 1938 roku. Jest to pierwsza budowla, która służyła przez 300 lat. Świątynia wzniesiona została w 1638 roku z fundacji Mikołaja Parczewskiego, na miejscu kościoła średniowiecznego. Na jej temat nie posiadamy bliższych informacji. Wiemy tylko, że była drewniana i w 1763 roku została odnowiona i rozbudowana przez ks. Józefa Kempskiego, który pełnił urząd proboszcza przez prawie pół wieku (1755-1799). Kolejny remont kościoła przeprowadził w 1801 roku jego następca ks. Józef Karpiński. W 1938 roku rozebrano go, gdyż jak mówią źródła był zniszczony i nie mieścił już wiernych. W niedzielę, 17 lipca 1938 roku odbyło się pożegnanie starego kościoła. Po uroczystym nabożeństwie przeniesiono obraz Matki Bożej i Najświętszy Sakrament na plebanię, gdzie w pokoju urządzono kaplicę. Następnego dnia przystąpiono już do rozbiórki kościoła. 24 lipca nastąpiło poświęcenie placu pod nowy kościół, a 5 sierpnia położono już fundamenty. W odpust św. Bartłomieja, patrona parafii i kościoła 28 sierpnia przybył ks. bp Antoni Laubitz z Gniezna i dokonał poświęcenia kamienia węgielnego pod nową świątynię. Odtąd prace przebiegały bardzo szybko i jeszcze tego samego roku zakończono murarkę i pokryto wieżę dachem. Tak do końca 1939 roku powstał kościół w stanie surowym, zamkniętym. Jednak nadeszły ciężkie czasy, wybuchła II wojna światowa, Niemcy zamknęli kościół i został w nim utworzony magazyn. Jedni mówią, że był to magazyn siana dla koni wojskowych, a inni torfu. 17 stycznia 1944 roku kościół stanął w płomieniach. Nastąpiło samozapalenie siana czy torfu albo Niemcy go podpalili. Nie wiadomo. Kościół spłonął. Niemcy rozebrali kościół, a cegły, które się nadawały użyli przy budowie domów socjalnych dla robotników lub więźniów. Ówczesny proboszcz ks. Szymański najpierw został uwięziony, a potem wywieziony do Generalnej Guberni i tam duszpasterzował. Wrócił do Kowalewa w 1947 roku. Z tymi samymi ludźmi, na tych samych fundamentach, bo ścian nie było, zaczął budować drugi raz ten sam kościół. Jedynie czasy wtedy były o wiele gorsze niż przed wojną. Tak więc i wkład wiernych był o wiele większy. Wszyscy parafianie ruszyli, by budować kościół, nawet dzieci i młodzież. Budowę rozpoczęto 8 września 1947 roku w święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Kamień węgielny pod kolejną świątynię kowalewską poświęcił 12 października 1947 roku ks. kard. August Hlond.
Od lutego 1945 roku pierwsze Msze św. odprawiane były w prowizorycznie przystosowanym do sprawowania liturgii baraku poniemieckim stojącym w miejscowym parku. W najtrudniejszych czasach stalinowskich świątynia została wybudowana rękami proboszcza i wiernych. W 1959 ks. kardynał Stefan Wyszyński, Prymas Polski konsekrował nowo wybudowany kościół.

Ołtarz z przywilejami
Świątynia wzniesiona została na planie prostokąta i zaopatrzona od frontu w podłużny, prostokątny przedsionek. Prezbiterium, do którego przylega niewielka zakrystia, zamyka półkolista apsyda. Nad nawą i przedsionkiem wznosi się wysoka wieża, zbudowana na planie kwadratu, zwieńczona strzelistym hełmem z ażurową latarnią i wysokim krzyżem. Dachy są dwuspadowe, a w ścianach nawy umieszczone są pełnołukowe okna z witrażami. Przy zachodniej ścianie nawy znajduje się empora chórowa z prospektem organowym, wsparta na filarach.
W ołtarzu głównym z dekoracją rzeźbiarską, parami kolumn i rzeźbami: św. Pawła i św. Kazimierza Królewicza, umieszczony jest obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem. Wizerunek ten pochodzi z około 1640 roku. Oblicza Matki Bożej i jej Syna, którego trzyma na ręku, jakby uśmiechały się pełnią dobroci do proszących ich o pomoc. Matka Boża w lewej ręce trzyma berło. Jej syn zaś trzyma w prawej dłoni kulę ziemską, na której widnieje krzyż. Na głowie Matki Bożej jest korona, a dookoła niej widać wieniec z 12 gwiazd. Fakt iż na głowie jest korona świadczyć może, że wizerunek był koronowany, ale nie potwierdzają tego dokumenty. Obraz Pani Kowalewskiej zakrywała na co dzień zasuwa, także z wizerunkiem Matki Bożej. W niedzielę na Sumę i w większe święta odsłaniano go, by lud mógł się przed nim gromadzić i zaczerpnąć łask i pomocy. Był czas, że ołtarz, jak i obraz były w poniewierce. Działo się tak za czasów apostazji. Zachowały się nuty pieśni na odsłanianie obrazu, a na dowód, że był kult wizerunku świadczy fakt, że za ołtarzem jest przejście. Zachowały się wota, które umieszczone są w gablotach na ścianie prezbiterium. Zapewne większa ich część zginęła. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się także wizerunek św. Bartłomieja, patrona świątyni i parafii. Ołtarz ten został poświęcony 3 lutego 1957 roku przez ks. kardynała Stefana Wyszyńskiego. Na uwagę zasługuje fakt, że na znajdującym się w głównym ołtarzu tabernakulum widnieje napis świadczący o tym iż był on z przywilejami. Takie tabernakula stawiało się tylko w sanktuariach. Jak podają źródła w 1928 roku Stolica Apostolska uprzywilejowała go na wieki. Ilekroć kapłan odprawiał przy nim Msze św. za zmarłych mógł uzyskać odpust zupełny dla dusz w czyśćcu cierpiących. W głównym ołtarzu stoją także dwie figury przedstawiające św. Pawła i św. Kazimierza. Ołtarz wykonał mistrz stolarski ze Śremu.

Dziedzictwo praojców
Ze starego, XVII - wiecznego kościoła zachowały się również ołtarze św. Piotra po lewej stronie i po prawej ołtarz św. Walentego. Św. Walenty doznawał od wiernych czci, co jest zauważalne i dzisiaj. W parafii obchodzony jest odpust ku czci Świętego. Po przeciwnej stronie, w ołtarzu również zachowanym z poprzedniego kościoła, umieszczony jest obraz św. Piotra. Apostoł przedstawiony jest na nim jako starca z głębokim spojrzeniem i złożonymi rękoma. Postać Świętego jest już mało widoczna i obraz wymaga restauracji. Jako znak jego władzy zauważalne są srebrne klucze. Ponadto na obrazie widać także koguta. Zachowały się również XVII - wieczna chrzcielnica i ambona. Ponadto wśród zachowanych, zabytkowych przedmiotów są kielichy z tamtych czasów i monstrancja z XIX wieku. Konfesjonały i Droga krzyżowa są już wykonane w XX wieku.
W kościele znajdują się także relikwie: św. Jana Pawła II, św. Andrzeja Boboli, błogosławionych o.o. Franciszkanów Michała i Zbigniewa, św. s. Faustyny i św. Jana Bosko. W każdą drugą niedzielę miesiąca w parafii sprawowana jest Eucharystia z udziałem dzieci i ich błogosławieństwem indywidualnym. Jak mówi Ks. Proboszcz cieszą się one dużą popularnością. W najbliższym czasie przy plebani powstanie park z alejkami, gdzie będą mogli spacerować rodzice z dziećmi. Ksiądz Proboszcz podkreśla również, że wszystkie prace wykonane w kościele są możliwe dzięki wsparciu parafian, którzy zawsze byli oddani Kościołowi, czy to w czasach przedwojennych, powojennych, jak i przez cały czas jego posługi w parafii. Warto zauważyć, że w tym roku mija już 25 lat jego obecności w Kowalewie.
Od 1994 roku na terenie parafii działa Diecezjalny Ośrodek Duszpasterstwa Trzeźwości, którego założycielem i dyrektorem jest ks. proboszcz Kondratowicz. Celem jego działalności jest pomoc kapłanom, którzy przeżywają kryzys życiowy spowodowany nadużywaniem alkoholu lub innych środków zmieniających świadomość.

Arleta Wencwel