Śpiew wiernych w liturgii - sacrum i muzyka

Sacrum i muzyka

Śpiew wiernych w liturgii

Zgromadzenie liturgiczne tworzą ludzie ochrzczeni, którzy na zawołanie Boże spotykają się w określonym miejscu i czynnie w nim uczestniczą.    

Jan Paweł II podkreślał: „Eucharystia niedzielna, która wiąże się z obowiązkiem uczestnictwa całej wspólnoty i odznacza się szczególnie uroczystym charakterem, właśnie dlatego, że jest sprawowana w dniu, w którym Chrystus zwyciężył śmierć i dał nam udział w życiu wiecznym, ukazuje szczególnie wyraziście swój wymiar eklezjalny i jawi się jako pierwowzór innych liturgii”.
Dla pierwotnego Kościoła udział w zgromadzeniu liturgicznym w określonym miejscu i czasie miał znaczenie zasadnicze. Już w najstarszych nabożeństwach jednolity był schemat liturgii eucharystycznej. Wtedy też zostały ustalone pozdrowienia liturgiczne i odpowiedzi na nie, wstępny dialog przed prefacją, trzykrotne Sanctus i doksologia końcowa. Cała gmina chrześcijańska brała czynny udział w liturgii, odpowiadając na wezwania celebransa, modląc się i śpiewając. Liturgia rodziła poczucie wspólnoty wszystkich uczestników i świadomość cząstki Kościoła Bożego. W następnych wiekach udział ludu w liturgii zaczął stopniowo maleć. Proste śpiewy wiernych przejęła schola. W wiekach średnich klasyczną liturgię odprawiano tylko w katedrach, kolegiatach, kościołach zakonnych i niektórych kościołach miejskich, gdzie odpowiednia liczba duchownych, zorganizowany chór oraz drogie księgi liturgiczne to umożliwiały. Msza okresu barokowego stała się uroczystością, w której tylko kapłan i asysta odgrywali czynną rolę. Wierni tylko przyglądali się z daleka świętym i często wspaniałym obrzędom. W tym czasie coraz więcej miejsca w liturgii zaczęła sobie zdobywać pieśń nabożna. Nowy impuls dała reforma liturgii przeprowadzona przez Piusa X. Zaczęto tłumaczyć Mszał Rzymski na języki narodowe do prywatnego użytku wiernych. Wspólne modlitwy łączono często ze wspólnym śpiewem pieśni odpowiednio dobranych. W ten sposób rzucono pomost pomiędzy tym, co dzieje się przy ołtarzu a ludem obecnym na Mszy Świętej. Sprawę ostatecznie rozstrzygnęła Konstytucja o liturgii Soboru Watykańskiego II: „Ta odnowa ma polegać na takim układzie tekstów i obrzędów, aby one jaśniej wyrażały święte tajemnice, których są znakiem, i aby lud chrześcijański mógł je rozumieć i uczestniczyć w nich w sposób pełny, czynny i społeczny. Celem wzmożenia czynnego uczestnictwa należy pobudzić wiernych do wykonywania aklamacji, odpowiedzi, psalmów, pieśni”. Realizację tych postulatów podjęto w posoborowej odnowie. Ułatwiło to wprowadzenie do obrzędów języków narodowych. Rola wiernych wzrosła także dzięki temu, że celebrans przestał być jedynym wykonawcą tekstów liturgicznych. Obecnie wierni przejmują na siebie odpowiedzialność za rzeczywiste sprawowanie liturgii, a kapłan powinien się włączać w śpiewy wiernych. W pewnym sensie śpiewy ludu stały się fundamentem muzyki liturgicznej.
Każdy udział wiernych, czy to czynny przez śpiewanie, czy też z pozoru bierny przez słuchanie, musi posiadać znamiona uczestnictwa wewnętrznego. Dlatego tak ważna jest edukacja wiernych tj. nauczanie śpiewów oraz wyjaśnianie ich znaczenia. „Przez odpowiednią katechezę i ćwiczenia należy stopniowo wprowadzać lud do coraz szerszego, owszem pełnego uczestnictwa w tym, co do niego należy” (MS). Wychowanie wiernych powinno iść w tym kierunku, aby każda muzyka - wykonywana czy słuchana - stawała się modlitwą. Dziś liturgia nie jest już rozumiana jako przedmiot sprawowany dla wspólnoty, ale jako podmiot, a więc liturgia sprawowana przez wspólnotę. W dzisiejszym świecie nie wystarcza sama obecność w czasie liturgii. Dziś każdy z osobna musi sam wiedzieć, co oznaczają teksty i znaki liturgiczne, w tym także muzyka. Stąd potrzebna jest szeroka formacja liturgiczna i muzyczna wszystkich uczestników liturgii.

ks. Jacek Paczkowski