Rodzaje prawa

Prawo kanoniczne
Rodzaje prawa

Kontynuując myśl poprzedniego artykułu na temat prawa, tym razem spróbujmy wyróżnić zasadnicze rodzaje prawa, innymi słowy dokonajmy jak najbardziej podstawowego podziału prawa. Prawo rzymskie wypracowało dwa terminy na określenie prawa (ius i lex), które poprzednio już wyjaśniliśmy. Idąc tą drogą możemy termin „prawo” podzielić na prawo podmiotowe oraz prawo przedmiotowe. Pierwsze posiada charakter prawa subiektywnego i określane jest rzymskim terminem ius. Natomiast drugie, przedmiotowe, posiada charakter prawa obiektywnego i jest określane terminem lex. Co w swej istocie oznacza prawo podmiotowe, a co przedmiotowe?
Otóż prawo podmiotowe, czyli w znaczeniu subiektywnym, wyróżnia się ze względu na osobę i oznacza „moje prawo do” czegoś. Zmienia się oczywiście typ podmiotu (dziecko, nauczyciel, robotnik, emeryt itd.) oraz zmienia się typologia wolności (prawo do życia, czy wolności). W konsekwencji wyróżniamy całą gamę prawa podmiotowego (ius), tak w prawie kanonicznym, jak i cywilnym. Rodzajem prawa subiektywnego jest prawo osoby ludzkiej do wolności, wyznania, życia, obrony własnej, czy zachowania dobrego imienia, czy dóbr osobistych. Inną grupą praw podmiotowych są prawa poszczególnych grup, jak prawa dziecka, kobiet, robotników, nauczycieli, emerytów czy uczniów. Następnie należy wyodrębnić niezbywalne i pierwotne prawa osoby ludzkiej, jak prawo do własności do dziedziczenia, alienacji, czy nabywania dóbr.
Natomiast prawo przedmiotowe, czyli prawo w znaczeniu obiektywnym, oznacza pewien system prawny i nie jest bezpośrednio związany z osobą ludzką. Prawo obiektywne w znaczeniu lex dzielimy ze względu na źródło jego pochodzenia; jest to obiektywnie istniejące prawo. I tak za św. Tomaszem wyróżniamy dwa zasadnicze rodzaje prawa przedmiotowego: prawo Boże i prawo ludzkie. Pierwsze, prawo Boże (lex divina), dzieli się na prawo odwieczne, naturalne i pozytywne. Prawo Boże odwieczne (lex aeterna) istnieje od zawsze w Bogu. Prawo Boże naturalne (lex naturalis) zostało przez Stwórcę wpisane w naturę rzeczy stworzonych i jest rozpoznawalne dzięki rozumnej naturze człowieka, zdolnej do odczytywania właściwych norm postępowania. W końcu prawo Boże pozytywne (lex positiva) to prawo wyrażone wprost przez Stwórcę, czyli objawione, niejako nazwane przez Pan Boga, jak na przykład Dekalog. Drugim rodzajem prawa przedmiotowego (lex) jest prawo ludzkie, czyli systemy prawne „stworzone” przez ludzi. Lex humana dzieli się na cywilne i wyznaniowe. Prawo cywilne zaś na państwowe i ponad państwowe; natomiast wyznaniowe na katolickie, ewangelickie, islamskie itd. W tym aspekcie podziały mogą być jeszcze bardziej złożone. Zatem prawo jako takie posiada różne rodzaje, dzieli się ze względu na osoby podmiot (osobę) lub przedmiot (względnie źródło pochodzenia).
A gdzie w tym podziale odnaleźć prawo Kościoła katolickiego, czyli prawo kanoniczne? Prawo kanoniczne jako termin pojawiło się stosunkowo szybko, bo w 325 roku na Soborze powszechnym w Nicei. Wtedy to po raz pierwszy użyto terminu „kanon”, co w języku greckim oznacza krótką regułę czy zasadę; do dziś kanony Kodeksu Prawa Kanonicznego są krótkimi, zwięzłymi ustawami kościelnymi, które wraz z innymi dokumentami prawnymi Kościoła stanowią prawo kanoniczne; jest ono prawem ludzkim, gdyż ustanowionym przez kościelną władzę ustawodawczą.

ks. Zbigniew Cieślak