TELEFON DO REDAKCJI: 62 766 07 07
Augustyna, Ingi, Jaromira 19 Marca 2024, 07:05
Dziś 19°C
Jutro 13°C
Szukaj w serwisie

Przybycie reformatów do Kalisza

24.08.18

Przybycie reformatów do Kalisza

reformatorzy

W 1517 roku Leon X wydał bullę, na mocy której dokonany został podział braci mniejszych na niezależne zakony franciszkańskie: Braci Mniejszych Regularnej Obserwancji i Braci Mniejszych Konwentualnych. Ich działalność wpisała się w historię Polski, także Kalisza.

Ponieważ szersze informacje o tym podziale i o okolicznościach w jakich on nastąpił, przedstawione zostały w jednym z poprzednich numerów „Opiekuna” w tym miejscu przypomnę jedynie, że jego przyczyną były znaczne różnice w interpretacji ślubu ubóstwa, które doprowadziły do powstania dwóch grup zakonników - obserwantów, czyli zwolenników zachowywania całkowitego ubóstwa oraz konwentuałów dopuszczających możliwość posiadania przez klasztory różnych źródeł stałych dochodów.
Podział zakonu nie zakończył jednak dyskusji zakonników na temat ubóstwa i jeszcze w XVI wieku wśród obserwantów utworzyły się trzy kolejne ugrupowania reformistyczne łączące apostolat z życiem kontemplacyjnym - dyskalceatów (zwanych też alkantarynami), rekolektów i reformatów. Określono je wspólnym mianem Zakonu Braci Mniejszych Ściślejszej Obserwancji, chociaż nie tworzyły one niezależnego organizacyjnie zakonu i podlegały generałowi obserwantów. Posiadały jednak własne prawodawstwo, a ich klasztory tworzyły autonomiczne prowincje. Spośród tych ugrupowań reformaci przyjęli najściślejszą obserwancję i rozprzestrzeniali się z największą aktywnością, a ich klasztory powstawały przede wszystkim we Włoszech, Austrii, Bawarii i Polsce.
Pierwsi bracia mniejsi reformaci - po nieudanych próbach założenia klasztorów na początku XVII wieku w Pińczowie i Gliwicach - osiedlili się na naszych ziemiach na stałe w 1622 roku. Powstały wtedy ich domy w Zakliczynie nad Dunajcem i Miejskiej Górce koło Rawicza, a w następnym roku przybyły dalsze w: Warszawie, Osiecznej, Wieliczce, Łękach Bratiańskich i Choczu. Kolejne fundacje reformackie miały miejsce w dwóch następnych stuleciach - w XVII wieku 37, a w XVIII wieku - 18.
Klasztory reformatów istniejące na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1623 roku podzielone zostały na dwie kustodie, czyli prowincje w trakcie organizacji, które w 1639 roku papież Urban VIII podniósł do godności prowincji - małopolską pod wezwaniem Matki Bożej Anielskiej i wielkopolską pod patronatem św. Antoniego z Padwy. W następnym stuleciu, w związku ze wzrostem liczby klasztorów i potrzebą lepszego nimi zarządzania, z prowincji małopolskiej wydzielono w 1746 roku kustodię ruską pod wezwaniem Matki Bożej Bolesnej, która w 1763 roku uzyskała tytuł prowincji, a w 1750 roku z prowincji wielkopolskiej wyłoniła się prowincja pruska pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
Rozwój konwentów reformackich zahamowały rozbiory Polski, które pociągnęły za sobą likwidację wielu klasztorów przez władze zaborcze. W Królestwie Polskim reformaci przetrwali do 1864 roku do chwili wydania ukazu Aleksandra II,
znoszącego cały szereg konwentów różnych zakonów i likwidującego trzy prowincje reformatów - Matki Bożej Anielskiej, św. Antoniego i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
Do Kalisza reformaci sprowadzeni zostali w 1631 roku przez Marcina Wierusz Kowalskiego herbu Wieruszowa, syna Adama, łowczego wieluńskiego i sędziego grodzkiego ostrzeszowskiego, który w tym celu już w 1628 roku kupił, od wdowy Nowackiej, grunt położony kilkaset metrów na południe od obwarowań miejskich. Ale budowy tymczasowego klasztoru dla zakonników wówczas nie rozpoczął, bowiem zajęty był wtedy finalizowaniem swojej innej reformackiej fundacji, przygotowywanej w Wieluniu, którą zakończył ostatecznie w 1629 roku. Prace budowlane podjął dopiero trzy lata później, a Anna Sulimowska posiadająca dobra ziemskie - podobnie jak Wierusz Kowalscy - na ziemi wieluńskiej, zakupiła grunt przylegający do tego, na którym trwała budowa klasztoru i własnym kosztem wystawiła na nim niewielki kościółek zbudowany z muru pruskiego, którego konsekracji - pod wezwaniem św. Józefa Oblubieńca - dokonał 11 listopada 1632 roku Jan Baltazar Liesch z Hornawy, biskup tytularny nikopolitański i pomocniczy wrocławski.
Przybycie reformatów do nadprośniańskiego miasta odbyło się za zgodą władz zakonnych, króla Zygmunta III Wazy, gorąco popierającego rozwój fundacji reformackich na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana Wężyka, który w piśmie z 31 sierpnia 1631 roku zastrzegł jednak, że sprowadzenie braci do Kalisza nie może spowodować jakiegokolwiek uszczerbku dla miejscowych kościołów parafialnych.
Wszelkie prace związane ze wznoszeniem kościoła i klasztoru - na terenie, na którym obecnie znajduje się szkoła sióstr nazaretanek i budynek należący do parafii Świętej Rodziny - zakończyły się latem 1631 roku. Wczesną jesienią tegoż roku przybyli do nich ojcowie reformaci, którzy utworzyli pierwszy kaliski konwent - Marceli Bendlewius (lektor teologii i filozofii), Feliks Rydzyński (penitencjarz), Fulgenty Ząbiński (kaznodzieja), Bernard Gutowski, Atanazy Krotosinus, Placyd Pariscius, Celestyn Zdrowscius i stojący na czele tej wspólnoty, jako gwardian, Dominik, którego nazwiska w źródłach archiwalnych niestety nie zanotowano. Konwent ten włączony został do prowincji wielkopolskiej św. Antoniego Padewskiego Zakonu Braci Mniejszych Ściślejszej Obserwancji.
Przybycie reformatów do Kalisza wywołało spore zaniepokojenie wśród innych zakonników franciszkańskich obecnych w mieście już od kilkuset lat - braci mniejszych konwentualnych i bernardynów, którzy obawiali się, że wraz z obecnością nowego zakonu, zmniejszeniu ulegną różnego rodzaju darowizny czynione na ich rzecz przez mieszczan i okoliczną szlachtę. Oni też nastawili nieprzychylnie do nowo przybyłych zakonników jezuitów i kanoników regularnych laterańskich z kościoła św. Mikołaja, a także podburzyli wielu mieszkańców miasta, którzy dopuścili się nawet napaści na reformatów i spowodowali znaczne zniszczenie ich klasztoru.
W takiej nieprzyjaznej atmosferze wywoływanej przez przeciwników nowej fundacji, a także z powodu braku wystarczająco dużego placu i funduszów na prace budowlane, reformaci przez dłuższy czas nie przystępowali do wznoszenia murowanego kościoła i klasztoru. Ich budowa stała się bardziej realna dopiero 21 lat po przybyciu konwentu do Kalisza, kiedy otrzymał on od mieszczanina kaliskiego Jakuba Jaktorowskiego (w 1652 r.) pole i ogród bezpośrednio przylegające do gruntów reformackich, przekazane przez ofiarodawcę w celu postawienia na nich murowanych zabudowań kościelno-klasztornych.
Prace budowlane miały rozpocząć się w maju 1655 roku, ale wówczas Jaktorowski - podburzony przez kanoników regularnych z niewiadomej dla nas przyczyny - wniósł do sądu grodzkiego protest przeciwko budowie, który poparło wielu mieszczan oraz kanonicy, bernardyni i franciszkanie konwentualni. I chociaż został on oddalony, a król Jan Kazimierz pismem z 13 lipca 1655 roku zabronił mieszczanom i miejscowemu duchowieństwu zakonnemu czynienia jakichkolwiek przeszkód przy zamierzonych pracach budowlanych, nie zostały one jednak podjęte, bowiem rychłe wydarzenia wojenne związane z potopem szwedzkim uniemożliwiły ich prowadzenie.
Realizacja budowy stała się możliwa dopiero na początku 1658 roku, ale wówczas wybuchł kolejny protest mieszczan wspieranych przez kanoników regularnych. Także i on rozpatrzony został na korzyść reformatów, ale wznoszenie kościoła i klasztoru rozpoczęło się dopiero 27 lipca 1665 roku i przebiegało powoli z powodu ciężkich warunków życiowych kaliskiego konwentu oraz licznych trudności ze zdobyciem materiałów budowlanych i zakończyło się dopiero po ośmiu latach niestrudzonej pracy w 1673 roku. W tym też roku – 1 października - Jan z Bużenina Bużeński, biskup tytularny armeński i sufragan gnieźnieński, konsekrował nową reformacką świątynię pod wezwaniem św. Józefa Oblubieńca Panny Maryi i św. Piotra z Alkantary.
Bliższe informacje o życiu codziennym kaliskich reformatów i ich zabudowaniach przedstawione zostaną w następnym numerze „Opiekuna”.

Tekst Jerzy Aleksander Splitt

Zdjęcie: Zabudowania kaliskich reformatów - fragment makiety miasta z XVII wieku,
wykonanej przez Władysława Kościelniaka

Galeria zdjęć

Dodaj komentarz

Pozostało znaków: 1000

Komentarze

Nikt nie dodał jeszcze komentarza.
Bądź pierwszy!