Pierwszy pośród braci i sióstr

Choć każde życie było ważne, to jednak rodzice nosili w swoich sercach różne nadzieje dotyczące przyszłego potomstwa. Najbardziej oczekiwanym i upragnionym były narodziny syna. To on stawał się przyszłą głową i opiekunem rodu. Przecież w przyszłości miał przyprowadzić wybrankę swego serca i poszerzyć ród o kolejne pokolenia. Inaczej było w wypadku córki. Ona wędrowała do innej rodziny. Wiązało się to z uszczupleniem zgromadzonego majątku. Wydanie córki za mąż stanowiło często przedmiot rodzicielskiej troski, szczególne, gdy w domu było kilka dziewcząt.

Pierworodny syn

Wśród dzieci uprzywilejowaną pozycję posiadał pierworodny. Był nim pierwszy syn. Ten,  który otwierał łono matki. Zapowiadał on błogosławieństwo Boga - dar nowego życia. Dlatego też był traktowany jako Jego własność. Z tego powodu rodzice byli zobowiązani do wykupienia go poprzez złożenie ofiary. Poświęcenie pierworodnego syna Bogu było także związane z ocaleniem Izraelitów z niewoli egipskiej. Podczas nocy paschalnej Bóg wygubił wszystkich pierworodnych synów Egipcjan. Była to dotkliwa kara, jaka spotkała ten naród za mordowanie dzieci Hebrajczyków. Od tej plagi zostali ocaleni synowie Izraela. Ofiarę, jaką składano na wykup pierworodnego stanowiło pięć sykli, co odpowiada wartości ok. 5 gram srebra. Zaznaczmy, iż wykupowi nie podlegali synowie z rodu Lewiego, gdyż oni byli przeznaczeni na służbę w Świątyni Boga (Lb 3, 40-51). Dodajmy jeszcze, iż dziś pierworodni w dzień przez Świętem Paschy obchodzą dzień nazywany Postem Pierworodnych. Przypomina on niebezpieczeństwo śmierci, jakie zawisło nad Izraelitami w Egipcie. Dzień ten uprzytamnia też, że ocalenie Hebrajczyków nie dokonało się na mocy ich zasług, ale stanowi niezasłużony dar Boga. Oto jak ważny jest ten dzień: mały chłopiec, który nie może jeszcze wypełnić obowiązku postu jest zastępowany przez inną osobę – najczęściej swego ojca, a jeśli ojciec jest pierworodnym, post podejmuje matka dziecka.

Decydujący głos

Pierworództwo miało także swoje znaczenie praktyczne. Starotestamentalne rodziny były wielodzietne. Pierworodnemu przysługiwało pierwszeństwo pośród braci. Jego głos był decydującym. To zdanie pierworodnego Rubena zadecydowało o ocaleniu Józefa, gdy bracia oburzeni przywilejami, jakimi obdarował go ojciec podjęli decyzję o jego zabiciu. Pierwszy syn posiadał uprzywilejowaną pozycję podczas rodzinnych spotkań. Jemu przysługiwało najlepsze miejsce podczas uczty. Po śmierci ojca to on zajmował jego miejsce i stawał się głową rodu. Podczas podziału dziedziczonego majątku jemu przysługiwała podwójna część spadku. Nic dziwnego, iż w takiej sytuacji pierworództwo było przedmiotem zazdrości, a nawet sporu. Czasem próbowano je kupić, czego przykładem jest historia Jakuba i Ezawa opisana w 25. rozdziale Księgi Rodzaju. Pierworództwo można było także utracić, gdy osoba pierworodnego odznaczała się postępowaniem niegodnym tego przywileju. Doświadczył tego Ruben, syn Jakuba, gdy popełnił grzech kazirodztwa (1Krn 5, 1). W przypadku narodzin bliźniąt obserwowano, które z nich przyjdzie na świat pierwsze. Dla pewności na pojawiającej się rączce lub nóżce dziecka zawiązywano czerwoną nitkę czy tasiemkę. Jednak nie zawsze gwarantowało to uzyskanie owego przywileju. Ilustruje to historia narodzin bliźniąt powitych przez Tamar, synową Judy. 

Prawo żydowskie chroniło pierworodnego przed próbą pozbawienia go jego statusu przez niesprawiedliwe decyzje ojca, motywowane emocjami i uczuciami kierowanymi ku innym synom (Pwt 21, 15-17). By zostać pierworodnym nie wystarczyło przyjść na świat jako pierwsze dziecko płci męskiej. Najstarszy syn to jeszcze nie pierworodny. On musi być pierwszym urodzonym dzieckiem. Jeśli przed nim urodziła się córka albo zrodził się on po zmarłym synu wtedy nie uznawano go za pierworodnego.

Oczyszczenie i ofiara

Urodzenie dziecka wiązało się jeszcze z jednym obrzędem. Dotyczył każdych narodzin. Chodziło o oczyszczenie z nieczystości rytualnej, jaką zaciągała na siebie po porodzie matka dziecka. Wynikała ona z przelania krwi, która dla Semitów była źródłem życia. Czas potrzebny do oczyszczenia zależał od płci narodzonego dziecka. W wypadku przyjścia na świat chłopca trwał siedem dni. Przez kolejne 33 dni kobieta pozostawała w domu. W przypadku narodzin dziewczynki okres oczyszczenia trwał 14 dni, a matka pozostawała w domu przez 66 dni. Po upływie tego czasu pozostawał jeszcze obowiązek złożenia ofiary w świątyni. Zależała ona od zasobności rodziców. Ludzie bogaci ofiarowywali jagnię na ofiarę całopalną, przeznaczoną jako dziękczynienie dla Boga oraz gołębia lub synogarlice, złożone na ofiarę przebłagalną. Ubodzy składali parę gołębi lub dwie synogarlice. Taką właśnie ofiarę złożyli w Świątyni Jerozolimskiej Maryja i Józef po narodzeniu Jezusa, by zadośćuczynić przepisom Prawa Mojżeszowego.

Choć wspomniane zwyczaje i przepisy mogą nam się wydawać nieco dziwne, czy wręcz obce, to jednak przypominają one o wielkiej wartości i świętości ludzkiego życia – tej ważniej prawdzie, którą mimo niezwykłego rozwoju naszej cywilizacji zagubiliśmy i do której musimy powrócić, jeśli chcemy by budowany przez nas świat przetrwał.

Tekst i foto ks. Krzysztof P. Kowalik