Najdawniejszy handel, pieczęcie i odważniki

Najdawniejszy handel, pieczęcie i odważniki

Wielkie cywilizacje miejskie strefy podzwrotnikowej powstawały i rozwijały się pomiędzy IV tys. przed Chr. a początkiem II tys. przed Chr. wraz z rozbudową światowego systemu szlaków i dalekosiężnych kontaktów handlowych, obejmującego wielkie połacie Starego Świata.

Kontakty między odległymi ludami i krajami stawały się intensywniejsze niż kiedykolwiek wcześniej. Wynalazki i pomysły rozchodziły się szybko po dalekich szlakach. Rozwijały się lokalne, regionalne i światowe rynki, na których prowadzono ożywioną wymianę handlową. Rozwijające się w Egipcie, Mezopotamii, Dolinie Indusu i Syrii wczesne państwa czerpały swoje bogactwo z produkcji rolnej, rozgałęzionego handlu i kontroli nad ludzką populacją oraz zasobami.

Znak pieczęci

Wraz z rozwojem gospodarki i gromadzeniem majątku przez różne osoby i organizacje (takie jak sumeryjskie świątynie) upowszechniły się praktyki oznaczania własności i potwierdzania umów. Jedną z nich było użycie wykonanych z różnych materiałów pieczęci. Wyryty na nich wzór odciskano później na powierzchni różnych plastycznych substancji (np. na glinianych tabliczkach, kulach i plombach). Już neolityczni rolnicy używali prostych pieczęci zwanych dziś pintaderami do ozdabiania naczyń, ścian domów, tkanin i innych przedmiotów kolorowymi, wzorzystymi motywami. Różne rodzaje pieczęci były używane od Bałkanów po dolinę Indusu.

Pieczęci służących do oznaczania różnych przedmiotów używano już w VII tys. przed Chr. w Górnej Mezopotamii: na terenie osad w Tell el-Kowm, Tell Sadi Abyad, Tell Buqras. Kontekst ich znalezienia sugeruje, że już wtedy służyły one do oznaczania własności towarów i zabezpieczania zawartości magazynów. Pieczęcie odciskano na pecynach gliny przytwierdzanych do starannie zamykanych worków, koszyków i innych pojemników zawierających różne dobra. System oznaczania i pieczętowania był potrzebny, by uniknąć sporów o własność przedmiotów w licznej społeczności rolników i pasterzy.

Na dużych terenach

Z biegiem czasu ta metoda oznaczania upowszechniła się na dużo większych terenach. Elity zaadaptowały ją w celu kontroli przepływu i magazynowania dóbr. Pieczęcie, używane na początku lokalnie, w północnej Mezopotamii i Anatolii stały się częścią życia i gospodarki mieszkańców Bliskiego Wschodu. W V tys. przed Chr. w osadzie Değirmentepe na górnym Eufratem odciskami pieczęci zabezpieczano drzwi, naczynia, worki, a także gliniane kule z żetonami. W IV tys. przed Chr. praktyka pieczętowania różnych dóbr upowszechnia się na bardzo rozległych terenach, począwszy od Mezopotamii, Iranu i Egiptu. Pieczęci używało się powszechnie w mezopotamskich osadach Arslantepe i Tepe Gawra do zabezpieczania magazynów i składowanych w nich towarów. Odciski pieczęci starannie zbierano i przechowywano w archiwum dla celów księgowych i kontrolnych. Pieczętowanie służyło już wtedy potrzebom ekonomicznym i administracyjnym. Biurokraci posługiwali się nim codziennie.

W III tys. przed Chr. pieczęcie są już używane do oznaczania własności w regionie egejskim (w Grecji i na Krecie) na zachodzie i w dolinie Indusu na wschodzie. W tzw. Domu Dachówek z Lerny w Argolidzie odkryto liczne odciski pieczęci z wczesnej epoki brązu. Dom Dachówek (najstarszy na Świecie przykład domu z dachem krytym ceramiczną dachówką) był rodzajem budynku administracyjnego i gospodarczego, do którego znoszono różne dobra z osady i towary dostarczane przez kupców z daleka. Sporo różnorodnych pieczęci pochodzi z miast cywilizacji doliny Indusu, ale najwięcej ich odcisków znaleziono w ruinach starożytnego portu Lothal nad Oceanem Indyjskim, gdzie kwitł handel morski i oznaczanie przynależności towarów było palącą potrzebą.

Pieczęcie były jednym z nieodłącznych składników świątynnej i pałacowej gospodarki Bliskiego Wschodu i wschodniej części basenu Morza Śródziemnego w epoce brązu. Słabo lub w ogóle nie przyjęły się one w Europie i w regionach peryferyjnych, gdzie nie było potrzeby tak rygorystycznego oznaczania towarów.

System jednostek ciężaru i użycie odważników

Nieco inaczej przedstawiała się sytuacja z systemem jednostek ciężaru i użyciem odważników oraz wagi. W tekstach na tabliczkach z Uruk z IV tys. przed Chr. pojawiają się pierwsze uchwytne jednostki miar i wag. Najstarsze egipskie odważniki pochodzą sprzed ok. 3000 lat przed Chr. Od połowy III tys. przed Chr. wagi i odważniki upowszechniają się poza Egiptem i Mezopotamią. Odważniki pojawiają się wtedy nad Indusem i w regionie egejskim, a także na wschodnich wybrzeżach Morza Śródziemnego, w Iranie i w krajach nad Zatoką Perską.

W dolinie Indusu stosowano standardową jednostkę wagi, liczącą 13,71 grama. Znaleziono wiele odważników o tym ciężarze. W tekstach z Ebli wspomina się o jednostce wagi zwanej „szeklem z Dilmun” (czyli z wyspy Bahrajn, ważnego centrum handlu morskiego i ośrodka oryginalnej cywilizacji w Zatoce Perskiej). W Syrii stosowano odważniki o ciężarze 7,83 g, 9,40 g i 11,75 g. Były one powiązane z podstawową jednostką wagi używaną w Harappie i w innych miastach nad Indusem.

Standardowe jednostki wagi i odważniki zaczęły się upowszechniać wraz z umiejętnością wytwarzania brązu cynowego i użyciem pieczęci. We wschodniej części basenu Morza Śródziemnego i w Azji Zachodniej powszechnie panował wtedy system sześćdziesiętny i oparte na nim jednostki miar i wag. W Çukuriçi Höyük i na innych stanowiskach w Anatolii odnaleziono hematytowe odważniki z III tys. przed Chr., świadczące o używaniu ustalonego systemu wag. W Anatolii, na Cyprze i w regionie egejskim używano trzech wspomnianych już jednostek wagi, a także mezopotamskiego szekla (8,4 g). W II tys. przed Chr. były one nadal w użyciu w Lewancie, Anatolii, na Cyprze, Krecie i w Grecji.

Regionalne systemy wag

Wprowadzony w początkach II tys. przed Chr. na Krecie nowy system opierał się na większych jednostkach i cięższych odważnikach w formie dysków z ołowiu, a także sześcianów i wrzecionowatych odważników z kamienia. W tym okresie odważniki są używane w Europie Środkowej, na Bałkanach, w Italii i na Półwyspie Iberyjskim. Były to przedmioty z kamienia i stopów miedzi. Mogły być sześcienne, kuliste, dwustożkowe lub gruszkowate.

Ich wymiary i waga wskazują, że w Europie epoki brązu obowiązywały rozmaite, regionalne systemy wag. Odważniki pojawiły się w Europie epoki brązu na północ od Morza Śródziemnego w czasach intensywnych kontaktów z cywilizacjami regionu egejskiego: minojską i mykeńską. Towary przewożone na dalekich szlakach przecinających Stary Świat musiały być starannie ważone, by precyzyjnie wyliczyć ich wartość oraz uniknąć konfliktów i problemów podczas transakcji. Dotyczyło to szczególnie cennych metali, ich rud i wyrobów z nich wykonanych. Kupcy otrzymali w ten sposób wygodne narzędzie, niezbędne przy prowadzeniu handlu na wielką skalę. W krajach bogatych miejskich cywilizacji południa użyciu precyzyjnego systemu wag towarzyszyła zaawansowana wiedza matematyczna i geometryczna. Autorytet świątyni, pałacu i władców zapewniał przestrzeganie systemu miar i jego standaryzację. W Europie używano natomiast systemów mających jedynie lokalne znaczenie. 

Tekst Szymon Modzelewski