Na sydońskim brzegu

Na sydońskim brzegu

Wśród fenickich miast leżących na śródziemnomorskim wybrzeżu Libanu szczególnie wyróżniał się Sydon,
założony pomiędzy Tyrem na południu i Bejrutem na północy. Fenicka nazwa Sydonu oznacza przystań rybacką.

Zapewne taką właśnie funkcję pełniła ta osada u progu swego istnienia. Ludzie zamieszkiwali to miejsce już w okresie tzw. dolnego paleolitu, to znaczy już kilkaset tysięcy lat temu. Pozostawili po sobie proste, kamienne narzędzia. W początkach neolitu zamieszkiwali tu pierwsi rolnicy, używający dużych narzędzi krzemiennych.

Najważniejszy port
Sydon usytuowany na strategicznym przylądku, szybko stał się jednym z najważniejszych portów we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Ludzie chętnie się tu osiedlali. Na południe od współczesnego miasta archeolodzy odkryli pozostałości wioski, która istniała tu 4000 lat przed Chr. We wczesnej epoce brązu miasto kwitło, ale około 2600 roku przed Chr. zostało zniszczone i opuszczone na ponad 600 lat. Około 2000 lat przed Chr. powstało tu cmentarzysko, co świadczy o tym, że osiedla ludzkie musiały znajdować się w pobliżu. Miasto położone w tak ważnym punkcie odrodziło się szybko.
Od XV wieku przed Chr. stało się częścią egipskiego imperium w Lewancie. Tutejsi władcy byli wasalami faraonów. Sydon jest kilkukrotnie wymieniany w Listach z Amarny, to znaczy w egipskiej korespondencji dyplomatycznej. Miasto odwiedził nawet faraon Amenhotep III. Władcą Sydonu w latach 1350-1335 przed Chr. był Zimrida, który korespondował z faraonem. Prowadził częste walki z królami pobliskiego Tyru. Sydon pojawia się też w tekstach pochodzących z syryjskiego portu Ugarit i z leżącego w Azji Mniejszej państwa Hetytów.

W poematach Homera
Sydon przetrwał nienaruszony okres tzw. inwazji Ludów Morza w XII wieku przed Chr. i wyrósł na jedno z głównych miast Fenicji. Jest wspominany w opisie podróży egipskiego kapłana Wenamona do Lewantu w XI wieku przed Chr. Miasto stało się znanym ośrodkiem produkcji szkła, tkanin i purpurowego barwnika. Homer wspominał w swoich poematach o sydońskich wytwórcach szkła i srebrnych naczyń, farbiarzach i tkaczach. Sydon konkurował z Tyrem na polu handlu, kolonizacji i bogacenia się. Jego mieszkańcy wzięli udział w wielkim fenickim ruchu handlowym i kolonizacyjnym na wodach Morza Śródziemnego. Jedną z sydońskich kolonii było miasto Leptis Magna na wybrzeżu Afryki Północnej. W IX wieku przed Chr. do Fenicji dotarły wojska imperium asyryjskiego. Asyryjczycy nie podbijali bezpośrednio fenickich miast, ale wymuszali od nich wysoki trybut (daninę), a czasem pustoszyli ich wiejskie zaplecze w głębi lądu. W tym samym czasie król Tyru Etbaal I (887-846 przed Chr.) opanował niemal całą Fenicję, włącznie z Sydonem. Utrzymywał bliskie kontakty z królem Izraela Achabem, który był zresztą jego zięciem.
Kolejni władcy asyryjscy pobierali trybut od fenickich miast, ale przez jakiś czas Sydon był traktowany ulgowo. Dopiero w 676 roku przed Chr. król Asarhaddon zdobył i złupił miasto, a króla Adbimilkutiego zgładził. Sydon stał się stolicą asyryjskiej prowincji i siedzibą gubernatora. Zmienił nazwę na „Przystań Asarhaddona”, przejmując jednocześnie funkcję głównej bazy asyryjskiej floty wojennej. Ale już w drugiej połowie VII wieku przed Chr. Asyria utraciła kontrolę nad Sydonem i całym Lewantem. Po upadku Asyrii bogate miasto portowe stało się celem agresji Egipcjan i imperium nowobabilońskiego. Wojska egipskie faraona Apriesa na krótki czas zajęły Sydon. Wojska Nabuchodonozora II obległy miasto, ale nie zdołały go zdobyć. Mieszkańcy jednak podporządkowali się babilońskiemu imperium. W tym czasie w pobliskim Nahr al-Kalb wybudowano świątynię boga Eszmuna. W 539 roku przed Chr. Sydon stał się częścią perskiego państwa Achemenidów, budowanego przez Cyrusa Wielkiego. Miastem znów rządzili miejscowi królowie, zależni od perskiego monarchy. Mieszkańcy Sydonu dostarczyli materiałów służących do odbudowania Świątyni Jerozolimskiej przez Ezdrasza po powrocie Izraelitów z niewoli babilońskiej: „(…) Dali więc pieniędzy kamieniarzom i cieślom oraz żywności, napoju i oliwy Sydończykom i Tyryjczykom, by sprowadzili drzewo cedrowe z Libanu morzem do Jafy na mocy pozwolenia, udzielonego im przez Cyrusa, króla perskiego. (…)” (Ezd 3,7). Sydończycy kontrolowali Dor i Joppę, a ich port stał się jedną z głównych baz perskiej floty, którą tworzyli głównie feniccy marynarze. Władcy Sydonu cieszyli się wysoką pozycją i wpływami w państwie Achemenidów. Sydon od V wieku przed Chr. bił własną monetę. Pod koniec V wieku przed Chr. Sydończycy niespodziewanie sprzymierzyli się z egipskim faraonem Nektanebo i jego greckimi sojusznikami przeciw Persom. Zapłacili za to zniszczeniem miasta i represjami. Król Artakserksesa III zdobył miasto w 351 roku przed Chr. i spalił je, a ruiny wystawił na sprzedaż.

Centrum chrześcijaństwa
Kiedy w 333 roku przed Chr. Lewant został podbity przez armię Aleksandra Macedońskiego, Sydon, w przeciwieństwie do Tyru, podporządkował się zdobywcom i uniknął smutnego losu swego konkurenta. Po śmierci Aleksandra cała Fenicja przechodziła z rąk do rąk walczących ze sobą pretendentów do tronu, by w 290 roku przed Chr. trafić pod władzę dynastii Ptolemeuszy. W 200 roku przed Chr. Sydon powrócił pod władze Seleukidów, którzy uczynili z miasta ważną bazę wojskową. Jednak sydoński port mocno już podupadł, a mieszkańcy miasta mogli jedynie wspominać dawną świetność. W 111 roku przed Chr. Sydon odzyskał niezależność, ponieważ imperium Seleukidów już się rozpadało. W 64 roku przed Chr. Sydon zajęli Rzymianie w czasie wyprawy Pompejusza na wschód. Sydończycy skorzystali z okresu gospodarczej prosperity, jaki nastąpił w pierwszych dwóch stuleciach po Chr. w Cesarstwie Rzymskim. Ludzie ze wszystkich stron świata znów zaczęli przybywać do tego ważnego portu. W tych czasach w mieście wybudowano teatr, główną ulicę z kolumnadą i wiele innych budowli. Mieszkańcy nadal słynęli z produkcji purpury i szkła. Nawet Jezus Chrystus przywołał przykład Tyru i Sydonu, wyrzucając mieszkańcom Galilei brak wiary: „(…) Biada tobie, Korozain! Biada tobie, Betsaido! Bo gdyby w Tyrze i Sydonie działy się cuda, które u was się dokonały, już dawno w worze i w popiele by się nawróciły (…)” (Mt 11, 2). Zbawiciel dotarł zresztą w okolice Sydonu w czasie swoich wędrówek (Mk 7, 31).
W mieście osiedlali się weterani rzymskich legionów. W Sydonie mieszkało wielu Żydów, a w czasach apostolskich w mieście i porcie często gościli chrześcijańscy misjonarze, tacy jak św. Paweł, Apostoł (Dz 27, 3). Cesarz Heliogabal na początku III wieku po Chr. podniósł Sydon do rangi kolonii. Sydon stał się jednym z centrów wczesnego chrześcijaństwa. W 501 roku po Chr. miasto bardzo ucierpiało z powodu wielkiego trzęsienia ziemi. Ta katastrofa powtórzyła się 50 lat później. W 638 roku po Chr. Sydon zajęli Arabowie. W następnych stuleciach podupadające miasto przechodziło z rąk jednych zdobywców do drugich. W 1228 roku Krzyżowcy zbudowali tu nadmorski zamek. Obecnie Sydon jest liczącym 80 tysięcy mieszkańców miastem i ważnym ośrodkiem administracyjnym Libanu.

Szymon Modzelewski