Maryja w muzyce - Sacrum i muzyka

Maryja w muzyce

Maj jest tradycyjnie w Kościele katolickim miesiącem poświęconym Matce Bożej. Wówczas w kościołach, przy kapliczkach i krzyżach mieszkańcy wielu polskich miejscowości spotykają się na nabożeństwie majowym, którego główną treść stanowi Litania do Najświętszej Maryi Panny, zwana Loretańską, modlitwa „Pod Twoją obronę” oraz przepiękne w swojej treści i melodyjności pieśni poświęcone Matce Bożej.

Postać Maryi obecna jest w znacznej części repertuaru muzycznego chrześcijaństwa; maryjność utworu ujawnia się w tytule, w którym pojawia się imiennie, bądź w ogólnie rozpoznawalnym przydomku m. in. Regina, Mater, Virgo, Bogurodzica. Często także w bezpośrednio odnoszącej się do jej osoby treści. Wątki maryjne występują niekiedy w postaci cytatów słownych i muzycznych w dziełach o szerszej inspiracji religijnej, a w przypadku muzyki polskiej, szczególnie romantycznej, również w kompozycjach o charakterze patriotycznym. Za okres zalążkowy dla kształtowania się maryjnego nurtu w muzyce należy uznać średniowiecze. W tym czasie pojawiły się kompozycje chorałowe, które do dziś inspirują utwory o charakterze religijnym. Z repertuaru maryjnego obecnego w chorale gregoriańskim szczególne znaczenie uzyskały funkcjonujące w liturgii: Ave Maria, Magnificat, Salve Regina, Regina caeli, Stabat Mater dolorosa. Szczególną odmianą kultu maryjnego były tworzone na wzór dworskiej liryki miłosnej pieśni, wykonywane przez zawodowych poetów-śpiewaków. Tematykę tych utworów stanowiły legendy o cudownych wydarzeniach dokonujących się za sprawą Maryi, modlitwy ku jej chwale i prośby o wstawiennictwo. Maryja już wtedy jawiła się jako postać bardzo ludzka, emanująca ciepłem, wytrwała w cierpieniu matka i troskliwa orędowniczka.

W Polsce po przyjęciu chrześcijaństwa stosunkowo długo brakowało samodzielnego repertuaru maryjnego. Dopiero w XIV wieku w środowisku klasztornym zaczęto tworzyć własne sekwencje poświęcone Maryi. To spowodowało proces wykształcenia się polskiej pieśni maryjnej, gatunku, który szybko nabrał wyjątkowego znaczenia. Najbardziej znanym przykładem wzorca rodzimego repertuaru jest „Bogurodzica”. Późniejsze wieki, przesiąknięte już ideą maryjną, sprzyjały powstawaniu licznych śpiewników, zawierających pieśni maryjne. Za najważniejszego twórcę dzieł o inspiracji maryjnej należy uznać Stanisława Moniuszkę, autora 4 chóralnych Litanii ostrobramskich, kantaty „Madonna” oraz solowego opracowania „Ave Maria”. Wiek XX przyniósł w muzyce polskiej znaczną liczbę kompozycji o inspiracji maryjnej. Znalazły się wśród nich utwory skrajnie różne, począwszy od stosunkowo prostych opracowań tekstów tradycyjnych przez dowolne kompilacje aż po wielkie dzieła symfoniczne. Wśród największych współczesnych kompozytorów należy wymienić: Karola Szymanowskiego, Krzysztofa Pendereckiego, Stanisława Moryto, Mariana Sawę, Romualda Twardowskiego, czy tak popularne dziś Nieszpory Ludźmierskie z muzyką Jana Kantego Pawluśkiewicza. 

Pieśni maryjne to zatem utwory dawne i nowe cieszące się wciąż ogromną sympatią twórców. Obecnie pojawia się ich coraz więcej. Większość z nich w swoim założeniu nie była przeznaczona do liturgii. Treściowo są to na ogół prośby o pomoc i opiekę. I chociaż wiele z nich można włączyć do czynności liturgicznych, to nowa twórczość wymaga tekstów o głębszej treści teologicznej. Polskie śpiewniki kościelne zawierają bardzo bogaty repertuar śpiewów maryjnych: Śpiewnik ks. Siedleckiego - 86, „Exsultate Deo” - 50 i Śpiewnik Liturgiczny - 50. Niektóre współczesne wydawnictwa poświęciły Najświętszej Maryi Pannie całe opracowania.

ks. Jacek Paczkowski