„KOLEJARSKA” ŚWIĘTA

„KOLEJARSKA” ŚWIĘTA

Upodobali ją sobie jako patronkę kolejarze, lecz nie tylko nimi opiekuje się z nieba ta pochodząca z leżącej w Egipcie Aleksandrii Męczennica. Niestrudzona w swoim wstawiennictwie, ma w swej pieczy jeszcze inne profesje oraz dziedziny i instytucje nauki. Niemniej jednak najbardziej znana jest jako patronka kolejarzy, a za najpopularniejszy jej atrybut uchodzi koło.  

O Świętej Katarzynie niewiele wiadomo. Związana korzeniami z Aleksandrią, poniosła poprzedzoną torturami męczeńską śmierć około 307 lub w 312 roku. Legenda mówi, że była ona córką króla Kustosa, stąd w sztuce ma niekiedy na sobie szatę podbitą gronostajem. Słynęła i z urody, i z posiadanej wiedzy, w tym z retorycznych zdolności, stąd zrozumiałe, że w jej ikonografii pojawia się księga oraz tarcza z nazwami nauk. Gruntownie wykształcona, nie tylko pokonała w dyspucie pogańskich filozofów, ale także doprowadziła ich do przyjęcia chrztu. Należy do grona świętych wspomożycieli. 

Zaślubiona Zbawicielowi
Mimo iż najpopularniejsze w sztuce są wizerunki Świętej Katarzyny Aleksandryjskiej jako męczennicy, można natknąć się również na przedstawienia ukazujące jej mistyczne zaślubiny z Jezusem Chrystusem. Hagiografia mówi, że przebywając w więzieniu, owa Święta dostąpiła łaski objawienia się jej Matki Bożej z Dziecięciem w towarzystwie anioła. Jezus Chrystus nałożył wtedy aleksandryjskiej Męczennicy na palec pierścień zaręczynowy, czyniąc ją tym gestem swoją oblubienicą. Moment tych mistycznych zaślubin przedstawił na swoim obrazie Lorenzo Lotto, renesansowy mistrz pędzla.
Święta Katarzyna Aleksandryjska została wyobrażona przez niego w królewskich szatach i drogocennym diademie, ze względu na swoje owiane legendą pochodzenie. Jeszcze innym atrybutem owej Męczennicy jest korona, która zarówno może wskazywać na jej królewską krew, jak i stanowić koronę męczeństwa. Kolejne atrybuty aleksandryjskiej Świętej to krzyż, czasem zawieszony u jej szyi i lampka oliwna. Nawiązująca do nowotestamentowej przypowieści o pannach roztropnych i nieroztropnych lampka oliwna symbolizuje trwanie przy chrześcijańskiej wierze, roztropność, czujność i gotowość Świętej Katarzyny Aleksandryjskiej do wejścia na niebiańskie Gody Baranka.

Piorunem prosto w koło
Święta Katarzyna Aleksandryjska owocnie wykorzystała swoją bogatą wiedzę, mądrość i inteligencję, broniąc chrześcijańską wiarę w dyspucie z wybitnymi 50 filozofami z dworu Galeriusza Maksymiana, cesarskiego wielkorządcy. Ową dysputę ukazuje anonimowy obraz z lat 1505-1510, na którego pierwszym planie widnieje pies, konkretnie podgolony pudel, symbolizując wierność chrześcijańskiej wierze. Nie dość, że Święta zbiła argumenty oponentów, to zdołała nawrócić pogańskich myślicieli na chrześcijaństwo. 
Rozgniewany z tego powodu władca rozkazał po wtrąceniu Aleksandryjki do więzienia poddać ją torturom. Katarzynę biczowano, szarpano ostrymi pazurami, głodzono i usiłowano połamać na kole. Ostatnia tortura została przerwana ingerencją niebios. Pod dotykiem anioła, stąd i on stanowi atrybut Świętej, rozpadły się szprychy koła, raniąc widzów, lecz nie czyniąc żadnej krzywdy Męczennicy. Hagiografia podaje też, że do zniszczenia koła przyczynił się niespodziewanie piorun, uderzając w owo narzędzie udręki, które widnieje chociażby na barokowych obrazach Caravaggia, włoskiego geniusza pędzla, czy angielskiego mistrza Godfreya Knellera. Święta nie uniknęła jednak męczeńskiej śmierci. Obrazuje ją, mianowicie ścięcie mieczem aleksandryjskiej „Uczonej”, dzieło Jana Provoosta, belgijskiego malarza przełomu XV i XVI stulecia. Jednakże na wspomnianym obrazie Caravaggia to nie miecz figuruje jako atrybut związany z ziemskim kresem Świętej Katarzyny z Aleksandrii, lecz przytrzymywana przez Męczennicę szpada o misternie zdobionej rękojeści. Legenda dopowiada, że w miejscu, gdzie po ścięciu spadła głowa aleksandryjskiej Świętej wyrosły kwiaty. 
Istnieje również jeszcze inna wersja opowieści o przyczynie uwięzienia Świętej Katarzyny Aleksandryjskiej. Zgodnie z tą wersją kazał ją uwięzić cesarz po odrzuceniu przez Męczennicę jego zalotów. Postawa Świętej wynikała ze złożonego przez nią wcześniej ślubu dozgonnej czystości symbolizowanej także w przypadku owej Męczennicy przez śnieżnobiałą lilię. Co więcej, samo imię Świętej, Katarzyna, w języku greckim oznacza „czystą”, „bez skazy”. Należy też dopowiedzieć, że jej męczeństwo symbolizowane jest również, jak i u innych męczennic i męczenników, przez liść palmy.
Nie wiadomo, gdzie po męczeńskiej śmierci spoczęła Święta Katarzyna Aleksandryjska. Według legendy to aniołowie przenieśli jej ciało na górę Synaj, na której wciąż wznosi się klasztor–twierdza, noszący jej wezwanie, a słynący z kolekcji zachowanych najstarszych ikon. Cudowne przenosiny ciała aleksandryjskiej Męczennicy przedstawił na obrazie z 1860 roku austriacki artysta Karl von Blaas. Tradycja mówi też, że z grobu Świętej Katarzyny tryskały mleko i oliwa, będące skutecznym lekarstwem na wszelkie choroby, dlatego naczynie na oliwę jawi się jako kolejny atrybut owej Męczennicy. 

Patronka zawodów z kołem w tle
Świętej Katarzynie Aleksandryjskiej jako patronce powierzają się nie tylko kolejarze. Opiekuje się ona zarówno zakonem katarzynek, kołodziejami, prządkami, woźnicami, młynarzami, powroźnikami, szwaczkami, modystkami, zecerami i prostym ludem, jak również adwokatami, mówcami, uczonymi, studentami, filozofami chrześcijańskimi, literatami, uniwersytetami, stowarzyszeniami literackimi i Nowym Targiem. Widnieje w herbach Nowego Targu, Działdowa, Dzierzgonia, Góry, Niebylca i Rudna.
Co więcej, z jej liturgicznym wspomnieniem wiązały się rodzime, nienabożne zwyczaje. W wigilię owego wspomnienia młodzi mężczyźni wróżyli swój ożenek, a na Mazowszu, podłożywszy na noc pod poduszkę spódnice znajomych dziewczyn, wierzyli, że ujrzą we śnie przyszłą żonę. W tym kontekście nie dziwi u panien ludowe przysłowie związane z „dniem Świętej Katarzyny”, sugerujące, że w końcu „Każda Kasia trafi na swego Jasia”. 

 Justyna Sprutta