Imieniu Twojemu na chwałę - Rajsk

Imieniu Twojemu na chwałę

Kościół w Rajsku jest najstarszym kościołem w gminie Opatówek. W wyniku przebudowy prezbiterium i wejście do kościoła zmieniło swoje położenie. A obraz Madonny z Dzieciątkiem znajdujący się w bocznym ołtarzu, to prawdopodobnie przedstawienie św. Anny. Obraz z Koźminka do Rajska przyniósł mieszkaniec Ksawerowa. Od tamtego czasu wizerunek słynął cudami.

Najstarsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1136 roku i zawarta jest w Bulli papieża Innocentego II, zwanej powszechnie Bullą gnieźnieńską. W tym czasie Rajsko należało do majątku arcybiskupów gnieźnieńskich. Później znalazło się w rękach rycerskich. W dokumencie z 1292 roku wymieniony jest Sędziwój z Rajska. Wieś ta była gniazdem rodowym Rajskich herbu Korab i znajdowała się w ich posiadaniu do połowy XVI wieku. Kolejnymi właścicielami aż do 1857 roku byli Kobierzyccy, W połowie XIX wieku Rajsko podzielone zostało na cztery części, a ich właściciele często się zmieniali.

Najstarszy wśród sąsiadów
Rajsko leży niespełna 20 kilometrów od Kalisza, należy do dekanatu opatóweckiego W samym centrum wsi, na lekkim wzniesieniu stoi kościół, który jest najstarszym z czterech świątyń w gminie Opatówek. Pierwszy kościół, a jakże by mogło być inaczej, był drewniany. Został ufundowany prawdopodobnie w II połowie XII wieku. O jego kształcie architektonicznym niewiele wiemy, gdyż zachowało się bardzo mało informacji.
O wieku kościoła świadczy m. in. dzwon, który znajdował się na dziedzińcu kościelnym. Była na nim data 1174 rok i napisy w języku łacińskim, które po przetłumaczeniu brzmią: „Na cześć i chwalę Boga wszechmogącego, jak i dziewicy Maryi, cześć św. Michała Archanioła, św. Walentego kapłana męczennika kościoła rajskiego Patrona. Nie nam Panie, nie mam, lecz imieniu Twojemu daj chwałę”. Dzwon ten niestety nie zachował się. W 1954 roku padł łupem hitlerowców, którzy w czasie II wojny światowej zrabowali dzwony kościelne, by po przetopieniu uzyskać surowiec dla przemysłu zbrojeniowego. Tyle o dzwonie, a wracając do świątyni, została ona spalona przez Krzyżaków. Około 1434 roku na jej miejscu wzniesiono świątynię murowaną, która jednak już na początku XVII wieku wymagała dużego remontu. Prace remontowe zrealizowano około 1607 roku, z pomocą finansową Rajskich, ówczesnych właścicieli wsi i w tym też roku dokonano jej konsekracji pod wezwaniem św. Michała Archanioła i św. Walentego oraz św. Anny, która występuje w tytule świątyni w dokumentach z 1610 roku i 1711 roku. W czasie wojny północnej i w trakcie późniejszych niepokojów uległa ona częściowemu zniszczeniu. Przez kilkadziesiąt lat kościół był w ruinie. Runęło sklepienie beczkowe budowli, woda lała się do środka niszcząc wnętrze. W 1745 roku została ponownie wyremontowana staraniem ks. Jana Kobierzyckiego, miejscowego proboszcza i jednocześnie ówczesnego właściciela wsi. W 1760 roku notariusz ziemski kaliski Maciej Gliszczyński wystawił ołtarz z obrazem św. Macieja, który sprowadzono z Rzymu.

Ze wschodu na zachód
Kościół w Rajsku jest murowany, z cegieł. Całą świątynię opinają od zewnątrz trójuskokowe szkarpy, między którymi znajdują się wysokie okna zamknięte ostrołukowo, zaopatrzone w 1974 roku w witraże zaprojektowane przez H. Bożyka. Szczyt fasady zachodniej i wschodniej oraz szczyt zakrystii posiadają formę późnogotycką i są rozczłonkowane tynkowanymi blendami, zamkniętymi łukiem półkolistym. Na dwuspadowym dachu, na skrzyżowaniu nawy z ramionami transeptu, umieszczona jest wieżyczka na sygnaturkę zbudowana w 1867 roku. Wnętrze świątyni stanowi jedna nawa z prezbiterium nieco węższym i niższym od niej. Kościół wzniesiony jest na planie zbliżonym do kwadratu. Od północy do świątyni przylega dawna zakrystia ze sklepieniem kolebkowym i niewielkim skarbczykiem na piętrze, a od południa kruchta, która została dostawiona w 1820 roku. Wspomnijmy tutaj, że w trakcie przebudowy, przeprowadzonej w latach 1917-1924 staraniem ks. Józefa Mężnickiego, do kościoła dobudowano transept i zmieniono położenie prezbiterium. Zostało ono przeniesione ze wschodniej części świątyni do części zachodniej. W wyniku tego działania konieczne było wybicie portalu z wejściem do kościoła w szczytowej ścianie dawnego prezbiterium, w którym ulokowano też emporę muzyczną z neogotyckim prospektem organowym z 1861 roku. Pod prezbiterium rozbudowanego kościoła znajduje się krypta z dwoma ozdobnymi kolumnami z piaskowca, w której zostali pochowani właściciele Marchwacza.

Krzyż w centrum
Wyposażenie wnętrza kościoła stanowią trzy późnobarokowe ołtarze pochodzące z połowy XVIII wieku. Ten, który jako pierwszy ukazuje się naszym oczom, jest oczywiście ołtarz główny, w którym z wysokości krzyża spogląda na nas ukrzyżowany Chrystus. W ołtarzu głównym znajdują się także współczesne rzeźby usytuowane na konsolach, przedstawiające Matkę Bożą Bolesną i św. Jana Ewangelistę oraz patrona kościoła, św. Michała Archanioła, którego zobaczymy w zwieńczeniu ołtarza. Ołtarz główny jest trzykondygnacyjny, architektoniczny, na sarkofagowej mensie. Jest on ołtarzem uprzywilejowanym, przy którym odprawiano Msze Święte za zmarłych. O czym świadczy napis na gzymsie: Altare Privilegiatum Pro Defunctis. Czas powstania ołtarza późnobarokowego datowany jest na I połowę XVIII wieku. W jego centralnym punkcie znajduje się krucyfiks drewniany, późnogotycki pochodzący z końca XV lub z początku XVI wieku. Chrystus na krzyżu ma mocno naprężone ramiona, klatkę piersiową wypukłą, a żebra zaznaczone. Biodra przepasane są srebrną trybowaną blachą. Nogi wyprężone, skrzyżowane i przybite jednym gwoździem. Na głowie Chrystusa znajduje się korona cierniowa, metalowa. Po lewej i prawej stronie krzyża stoją wspomniane rzeźby pochodzące z pierwszej połowy XVIII wieku. Na mensie ołtarzowej po prawej stronie ustawione jest metalowe, pancerne tabernakulum z wysokim baldachimem z lat 50. XX wieku. W mensie ołtarzowej znajdują się relikwie bł. Franciszka Stryjasa.

Rodzina Maryi

Opuszczając prezbiterium po jego prawej stronie (patrząc od wejścia do świątyni) zobaczymy niezwykłą płaskorzeźbę. Kompozycję tworzą siedzące postacie Maryi z Dzieciątkiem i św Anny, flankowane przez postacie świętych niewiast z dziećmi. Maryja odziana jest w długi płaszcz, podtrzymuje stojące na jej kolanach nagie Dzieciątko, które zwraca się do św. Anny, która w dłoniach trzyma otwartą księgę. Zwrócone w stronę tych postaci święte niewiasty trzymają na kolanach dzieci, które umieszczone są także u ich stóp. Płaskorzeźba ta nazywana „Rodziną Maryi” pochodzi z początku XVI wieku i jest w stylu późnogotyckim, szkoły wrocławskiej. Kolejne przedstawienie Maryi znajdziemy w kaplicy po prawej stronie świątyni. Umieszczony jest tam późnogotycki obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z połowy XVI wieku i figura Matki Bożej z różą. Istnieją przypuszczenia, że jest to obraz św. Anny częściowo przemalowany. I z tym wizerunkiem wiąże się pewna historia. Otóż, gdy w Koźminku osiedlili się arianie, zaczęli usuwać obrazy z kościoła. Wówczas wieśniak z Ksawerowa przyniósł wizerunek św. Anny do kościoła w Rajsku. Od tego czasu wizerunek słynął cudami. Na początku XX wieku, przed rozbudową kościoła obraz znajdował się w ołtarzu św. Anny, jednak później zniknął. W 1981 roku podczas konserwacji obrazu Matki Bożej, konserwator stwierdził, że obraz nie przedstawia Matki Bożej, lecz św. Annę. Świadczy o tym sama twarz Matki Bożej, gdyż twarz ta należy raczej do starszej kobiety, która ma około 50 lat, a Matka małego Jezusa miała mniej niż 20 lat. Natomiast twarz Dzieciątka została domalowana później, w okresie baroku, o czym świadczy okrągła, pulchna buzia.

Ku czci patrona i zabytki
W kaplicy po lewej stronie znajduje się ołtarz poświęcony patronowi parafii, św. Walentemu. Ołtarz jest drewniany, przyścienny, architektoniczny trójkondygnacyjny. W polu środkowym nastawy ołtarza znajduje się wizerunek św. Walentego, namalowany na desce, pochodzący z końca XVII wieku. Został on zeszpecony niefachowym odnowieniem. W zwieńczeniu ołtarza umieszczony jest obraz św. Franciszka i tabliczka z 1886 roku, informująca o cudownym uleczeniu Leontyny Bogdańsiej – dziedziczki Szczytnik.
W świątyni ciekawa jest również rokokowa ambona, pochodząc z trzeciego ćwierćwiecza XVIII wieku. Ambona jest przyścienna, nadwieszona, typu koszowego, półkolista. Jej czasza została bogato zdobiona ornamentem rocajlowym i motywem kogucich grzebieni,. Czaszę od dołu podtrzymuje aniołek. W zwieńczeniu zaś znajdują się anioł dmący w trąbę i dwa aniołki unoszące księgę z napisem: „Idźcie tedy, nauczajcie wszystkie narody świata”. Nie możemy pominąć również chrzcielnicy, która wykonana jest z piaskowca i datowana na początek XVI wieku. Jak już wcześniej wspomniałam kościół został przebudowany i tak dzisiejszy chór muzyczny to dawne prezbiterium. Droga krzyżowa zaś to obrazy namalowane przez Tadeusza Balukiewicza z Kalisza.
Wewnątrz świątyni znajduje się polichromia wykonana w 1975 roku przez Stefana Derbicha. Wspomnę jeszcze, że pod najstarszą częścią kościoła mieści się niedostępna piwnica. Przez otwór znajdujący się w dolnej części muru kościelnego dawniej wrzucano tam kości wykopywane w czasie pogrzebów.

Historia najnowsza
W kościele znajduje się również odbicie najnowszej historii. Są to epitafia znaczących parafian, które znajdują się przy wejściu do kościoła, tam gdzie niegdyś znajdował się ołtarz. Na ścianie zewnętrznej przy wejściu do świątyni umieszczono tablicę katyńską. W głównej nawie po prawej stronie znajduje się tablica poświęcona gen. Władysławowi Andersowi ufundowana w 1991 roku. Na ścianie zewnętrznej przy wejściu do świątyni umieszczono tablicę katyńską.

Tekst i zdjęcia Arleta Wencwel