Firma Spiegel
Firma organmistrzowska Spiegel ma wyjątkowe znaczenie dla historii naszej diecezji. Po pierwsze, pozostało do dnia dzisiejszego wiele cennych i sprawnych instrumentów tej firmy; po drugie, powstała ona i działała na obecnym terenie diecezji kaliskiej w Rychtalu. Chcąc, w kolejnych artykułach, omówić cenniejsze instrumenty firm organmistrzowskich Spiegel, przedstawię pokrótce ich dzieje.
Rychtal to wieś gminna należąca do powiatu kępińskiego, posiadająca zabudowę miejską. Niegdyś było to miasto (niem. Reichthal), położone w powiecie namysłowskim. Założone w 1386 roku i do 1810 roku należące do dóbr biskupstwa wrocławskiego. Pierwszą osobą w Rychtalu zajmującą się działalnością organmistrzowską był Franciszek Majewski. Przybył on ze Lwowa w 1782 roku, by podjąć się naprawy organów na Jasnej Górze. Być może właśnie z Częstochowy wezwano Majewskiego do śląskiego Rychtala, gdzie po pożarze miasta, w latach 1784-1785 odbudowywano kościół parafialny. Byłaby to doskonała okazja, aby umotywować obecność zagranicznego organmistrza w tej przygranicznej miejscowości. Majewski już z Rychtala realizował budowę pozytywu w niedalekiej Bukowej Śląskiej. Gdy podczas prac inwentaryzatorskich w Mnichowicach odnaleziono wklejkę w komorze klapowej wiatrownicy, okazało się, że sam Majewski wskazał na Rosję jako kraj swego urodzenia. Wiadomo także, że w 1790 roku na pewno mieszkał w Rychtalu, ponieważ właśnie stamtąd sprzedał niewielki pozytyw do Mieleszyna nieopodal Wieruszowa. Na terenie diecezji kaliskiej zachowało się kilka prospektów po organach mogących być wcześniej dziełami Majewskiego, a z nich najbardziej prawdopodobny ten w Parzynowie.
Tradycje organmistrzowskie Spieglów rozpoczął Jakub Ignacy. Urodził się on w Rychtalu 20 lipca 1792 roku. W roku 1812 Jakub Spiegel ożenił się z Franciszką Majewską, córką swojego pracodawcy. Nie znamy daty śmierci Franciszka Majewskiego, lecz niewątpliwie po ślubie Jakub Spiegel musiał przejąć warsztat teścia. Działał bowiem już samodzielnie w 1817 roku, co potwierdza napis umieszczony na wklejce na pokrywie komory klapowej niewielkich organów we wsi Wielki Buczek pod Rychtalem. Nieznaną dotąd pracą Jacoba Spiegla było wystawienie w 1859 roku małych organów w kościele cmentarnym pw. św. Rocha w Wieruszowie.
Jakub Spiegel zmarł w 1863 roku i wówczas zakład przejął jego syn Jan. Johann znacznie rozwinął działalność ojca, a rynki zbytu znajdował nawet w znacznych odległościach od pruskiego Rychtala. Obok prac wykonywanych na Śląsku i w zaborze pruskim zapuszczał się za granicę, na teren dawnego Królestwa Polskiego. Z dużymi sukcesami stawał do przetargów ze znanymi, istniejącymi już na rynku firmami. Johann Spiegel budował organy na obszarze diecezji kujawsko-kaliskiej, a część jego prac odnotowano w Godynicach, Tubądzinie, Iwanowicach, Złoczewie, Łasku, Szczurach, Giżycach, Górznie, Wysocku Wielkim. Jego najwybitniejszym i najbardziej prestiżowym dziełem są organy w katedrze we Włocławku, jeden z najciekawszych instrumentów swego czasu w Polsce. Johann Spiegel budował instrumenty mechaniczne w ramach wypracowanego schematu, jednak otwierał się na nowe osiągnięcia sztuki organmistrzowskiej np. wiatrownice stożkowe i dźwignę Barkera (urządzenie umożliwiające lżejszą grę).
Jakub Spiegel zmarł w 1863 roku i wówczas zakład przejął jego syn Jan. Johann znacznie rozwinął działalność ojca, a rynki zbytu znajdował nawet w znacznych odległościach od pruskiego Rychtala. Obok prac wykonywanych na Śląsku i w zaborze pruskim zapuszczał się za granicę, na teren dawnego Królestwa Polskiego. Z dużymi sukcesami stawał do przetargów ze znanymi, istniejącymi już na rynku firmami. Johann Spiegel budował organy na obszarze diecezji kujawsko-kaliskiej, a część jego prac odnotowano w Godynicach, Tubądzinie, Iwanowicach, Złoczewie, Łasku, Szczurach, Giżycach, Górznie, Wysocku Wielkim. Jego najwybitniejszym i najbardziej prestiżowym dziełem są organy w katedrze we Włocławku, jeden z najciekawszych instrumentów swego czasu w Polsce. Johann Spiegel budował instrumenty mechaniczne w ramach wypracowanego schematu, jednak otwierał się na nowe osiągnięcia sztuki organmistrzowskiej np. wiatrownice stożkowe i dźwignę Barkera (urządzenie umożliwiające lżejszą grę).
Po śmierci Johanna Spiegla zakład przejęli jego synowie, Albert i Karol. Albert w wieku 32 lat ożenił się w 1900 roku z Józefą Rossochowitz, spokrewnioną z jego matką. Po jego przedwczesnej śmierci, zapewne w 1905 roku, z wdową ożenił się Josef Bach, który do zakończenia II wojny światowej prowadził zakład. Josef Bach przez dwadzieścia lat używał papieru firmowego uwzględniając osobę Alberta Spiegla, z datą założenia zakładu w 1798 roku. Do tego stopnia uważał się za ich spadkobiercę, że do swoich numerowanych prac włączył instrumenty zbudowane przez poprzedników: Jakuba, Jana i Alberta. Można z całą pewnością stwierdzić, że nazwą Albert Spiegel posługiwano się jeszcze kilka lat po śmierci właściciela, do czasu, gdy Josef Bach rozpoczął stawianie organów pod nazwą Orgelbau-Anstalt Jos. Bach, vorm. A. Spiegel Reichthal/Schles. Za czasów Johanna zaczęto tradycyjną trakturę mechaniczną zastępować pneumatyczną. Trudno orzec, czy sam Johann Spiegel zbudował jakiś instrument o trakturze pneumatycznej. Niewykluczone, że było to udziałem jego synów, którzy zanim przejęli zakład po śmierci ojca, odbyli praktyki zawodowe w czołowych zakładach niemieckich budujących już takie organy. O tym, że bracia Karl i Albert umieli stawiać instrumenty tego typu, świadczy m.in. dwunastogłosowy instrument o jednym manuale i klawiaturze nożnej, który po 1945 roku znalazł się w kościele we wsi Korabiewice na Mazowszu. Około 1903 roku powstały inne organy o trakturze pneumatycznej, przeznaczone dla świątyni w zaborze pruskim. W Rogaszycach nieopodal Ostrzeszowa stoją ośmiogłosowe organy wykonane przez ten zakład, tutaj pod nazwą: Gebr. K. A. Spiegel Orgelbau-Anstalt Reichthal in Schl. Rewolucyjne przemiany w zakresie konstruowania organów, najpierw wynalazek Barkera, później wprowadzenie wiatrownicy stożkowej, na końcu zaś zastąpienie pracy mięśni grającego przez użycie sprężonego powietrza, były wyzwaniem, z którym musieli radzić sobie budowniczowie działający w II połowie XIX w. i na początku następnego stulecia. Synowie Johanna Spiegla, po początkowym okresie, gdy realizowali zlecenia ojca, przestawili swój zakład na konstruowanie instrumentów pneumatycznych.
Drugi z braci Spieglów, Karl, po śmierci Alberta przeniósł się do Opola, gdzie od 1906 roku zajął się wykonywaniem organów pod własnym imieniem. Znane są jego prace w Odolanowie - w kościele św. Marcina i Barbary, w Sycowie i w Ligocie Bielskiej.
Drugi z braci Spieglów, Karl, po śmierci Alberta przeniósł się do Opola, gdzie od 1906 roku zajął się wykonywaniem organów pod własnym imieniem. Znane są jego prace w Odolanowie - w kościele św. Marcina i Barbary, w Sycowie i w Ligocie Bielskiej.
ks. Jacek Paczkowski
Komentarze
Nikt nie dodał jeszcze komentarza.
Bądź pierwszy!