TELEFON DO REDAKCJI: 62 766 07 07
Augustyna, Ingi, Jaromira 28 Marca 2024, 21:25
Dziś 19°C
Jutro 13°C
Szukaj w serwisie

Firma Schlag & Söhne

Firma Schlag & Söhne 

W naszej diecezji, a szczególnie w jej południowo zachodniej części, jest wiele instrumentów znanej i cenionej firmy organmistrzowskiej ze Świdnicy - Schlag & Söhne.

Organmistrzostwo jest rzemiosłem wymagającym wiedzy i umiejętności w wielu dziedzinach. Świdnica miała to szczęście, że prawie od początku rozwoju tego rzemiosła na Śląsku, była miejscem osiedlania i działania organmistrzów. W tym miejscu można wspomnieć Antona Kystnera czy Stephana Kaschendorfa. W późniejszych wiekach (XIX i XX) stała się głównym i wiodącym ośrodkiem budowy organów na Śląsku.

Stało się to za sprawą Christiana Gottlieba Schlaga, który w roku 1834 osiadł w Świdnicy. Tutaj rozwinął szeroką działalność, angażując w warsztacie swoich braci (Johanna Karla i Heinricha), co w przyszłości doprowadziło do powstania dwóch firm. Bracia rozeszli się w 1869 roku, by z początkiem następnego, ogłosić powstanie firm Schlag und Söhne i Gebrüder Schlag. Pierwszą z nich stworzył Christian Schlag wraz z dwoma swoimi synami: Theodorem i Oskarem. Firma zlokalizowana była u zbiegu obecnych ulic Westerplatte i Kliczkowskiej. Na parceli liczącej 11 000 m2 powstały zabudowania mieszczące hale obróbki drewna, odlewnię i pracownie obróbki cyny, cynku i ołowiu, ślusarnię, piszczałkarnie do wytwarzania piszczałek drewnianych i metalowych, intonatornię, pracownie snycersko-rzeźbiarskie, trzy wysokie hale montażowe. Takie wyposażenie umożliwiało wstępne złożenie praktycznie każdych produkowanych organów. Na terenie zakładu znajdowały się także duże magazyny, składowiska i suszarnie drewna. W utrzymaniu, jakości i dokładności, a zarazem ułatwieniu pracy, sprzyjało wprowadzenie urządzeń, początkowo napędzanych maszyną parową, a następnie elektrycznością. Firma zatrudniała do 115 pracowników, dla których utworzono wewnętrzną Kasę Chorych obejmującą także ich rodziny. W roku 1877 Christian Schlag przeszedł na emeryturę przekazując zakład synom. Zmarł 10 marca 1889 roku w Świdnicy. Przez siedem pierwszych lat (1870-1877) firma zbudowała 47 nowych organów, z których największe powstały w Kościele Łaski w Żaganiu w 1874 roku. Następnie działalność podjęli, wspomniani już Theodor i Oskar. Przy czym aktywniejszą rolę zaczął pełnić młodszy Oskar. Odwiedził on, znanego londyńskiego budowniczego organów, Willisa w celu zapoznania się z jego wynalazkami, m.in. z głosami na wysokie ciśnienie, które potem często dysponował w większych swoich organach. W roku 1881 Oskar uzyskał Patent No 19334 za konstrukcję nowej wiatrownicy skrzyniowej, a dwa lata później opracował m.in. mechanizm pozwalający na wstępne programowanie dowolnych zestawów głosów. Dokonania firmy zostały dostrzeżone przez panujących. W roku 1885 uzyskała ona zaszczytny tytuł Dworskiego Dostawcy Księcia Albrechta Pruskiego, a w roku 1900 - Dworskiego Budowniczego Organów Jego Wysokości Cesarza i Króla. Jednak większe marketingowe znaczenie miały wyróżnienia i nagrody osiągane na różnych wystawach czy targach. Bodajże po raz pierwszy firma wystawiła się w roku 1878 na III Schlesische Musikfest w Görlitz. Ostatni poświadczony udział odnotowano w 1911 roku na Ostdeutsche Austellung w Poznaniu, gdzie uzyskała złoty medal. W środowisku organmistrzowskim Oskar Schlag był znany i ceniony w związku z tym, że w roku 1895 doprowadził do założenia ogólnoniemieckiego Verein Deutscher Orgelbaumeister, istniejącego do dziś pod nieco zmienioną nazwą Bund Deutscher Orgelbaumeister. Był jego pierwszym przewodniczącym. Stanowisko to piastował aż do przejścia na emeryturę. W okresie ćwierćwiecza zarządu Oskar-Theodor firma zasłynęła licznymi dziełami zrealizowanymi w różnych kościołach na terenie Śląska i poza nim.

Na rok przed wybuchem wojny w 1914 roku do zarządu firmy wszedł kupiec Robert Hammer. Nawet jego zdolności nie uchroniły przedsiębiorstwa przed upadkiem w czasie powojennego kryzysu. Zostało ono sprzedane w grudniu 1922 roku byłemu współpracownikowi. Reinhold Schlag opuścił Świdnicę w 1923 roku. Bruno zaś otworzył niewielki warsztat naprawy organów działający do 1945 roku. Aż do rozwiązania firmy w grudniu 1922 roku hale zakładu opuściło około 1100 instrumentów. Najwyższy znany dzisiaj opus wynosi 1099 i uwidoczniony jest na organach znajdujących się we Wrocławiu - Widawie. Z tych ponad tysiąca dzieł część stanęła poza granicami Dolnego Śląska: Górny Śląsk (tam najwięcej po Dolnym Śląsku), Czechy, Finlandia, Włochy, Morawy, Meksyk, Norwegia, Rumunia, Rosja (a właściwie tereny Polski będące pod zaborem rosyjskim), Południowa Afryka, Węgry, Brandenburgia, Prusy Wschodnie, Pomorze, Meklemburgia, Saksonia, Dolna Saksonia. Z listy jej największych dzieł wypada podać: 1903 – Chemnitz, kościół św. Jakuba (62 głosy); 1904 – Kożuchów, Kościół Łaski (53); 1904 – Ruda Śl. (52); 1904 – Jelenia Góra, Kościół Łaski (76); 1904 – Jelenia Góra, kościół św. Erazma (60); 1909 – Świdnica, Kościół Pokoju (60); 1913 – Wałbrzych, miejski kościół ewangelicki (45). Ten ostatni instrument, mimo że nie jest największy, to dla europejskiego i śląskiego organmistrzostwa ma ogromne znaczenie, gdyż jest to jedyny znany w środkowej i wschodniej Europie instrument, którego brzmienie było konsultowane ze znanym teologiem, lekarzem trędowatych, organologiem i inicjatorem „ruchu odnowy organów” Albertem Schweitzerem. Prestiż, jakim cieszyła się firma, sprawił, że praktykowało w niej wielu znanych później organmistrzów, żeby wspomnieć Gustava Heinze z Żar, Roberta Polcyna z Poznania, Karla Gustava Arno Voigta z Liebenwerda czy Bruno Goebela mającego później swoją dużą wytwórnię organów w Królewcu (dzisiaj Kaliningrad).

Drugą firmą Schlagów, która powstała na początku 1870 roku, była spółka Gebrüder Schlag. W przeciwieństwie do starszego brata firma nie posiadała żadnego zaplecza ani zabezpieczenia finansowego. Początkowo zajmowała się, więc remontami i przebudowami. Spowodowało to, że firma Gebrüder Schlag, ani jej następczyni nigdy nie przekształciła się w fabrykę organową. Firma była przedsięwzięciem rodzinnym, w której pracował też bratanek Ernst Schlag. Po śmierci Johanna Karla zmieniona została nazwa firmy na Heinrich Schlag, vorm. Gebr. Schlag. W roku 1899 ze względów zdrowotnych odszedł Heinrich, przekazując przedsiębiorstwo bratankowi, który zmodyfikował jego nazwę na Heinrich Schlag vormals Gebrüder Schlag (Inh. Ernst Schlag). Ernstowi brakowało rozmachu i wizji. W pierwszych latach kończył kontrakty podpisane jeszcze przez Heinricha, by później koncentrować się na mniejszych pracach organmistrzowskich. Zakładem kierował do 1932 roku, kiedy go wykreślił z rejestru handlowego. Tym samym zakończyła działalność druga świdnicka firma Schlagów.

ks. Jacek Paczkowski

Galeria zdjęć

Dodaj komentarz

Pozostało znaków: 1000

Komentarze

Nikt nie dodał jeszcze komentarza.
Bądź pierwszy!