TELEFON DO REDAKCJI: 62 766 07 07
Augustyna, Ingi, Jaromira 29 Marca 2024, 02:41
Dziś 19°C
Jutro 13°C
Szukaj w serwisie

Cystersi i panny cysterki

17.10.18

Cystersi i panny cysterki.

Cystersi i cysterki odegrali ważną rolę w dziejach Europy i w znaczny sposób przyczynili się do rozwoju gospodarczego i kulturalnego terenów, na których istniały ich opactwa. Powstały one także na obszarze dzisiejszej diecezji kaliskiej i warto poświęcić im nieco uwagi.

Założycielem zakonu cystersów był Robert, opat klasztoru w Molesme, należącego do benedyktyńskiej kongregacji Cluny. Był on zwolennikiem eremicko-ascetycznego trybu życia zakonnego i dążąc do jego odnowy w duchu pierwotnej reguły św. Benedykta, w 1098 roku opuścił wraz z 20 mnichami macierzysty klasztor i na pustkowiu w pobliżu Dijon w Burgundii - zwanym Cîteaux (po łacinie: Cistertium, od którego pochodzi nazwa zakonu) - zbudował ubogi, drewniany klasztor. Jego opatem został Robert, ale rok później synod biskupów francuskich, na prośby zakonników z Molesme, polecił mu powrót do opuszczonego klasztoru i ponowne objęcie w nim urzędu opata. Robert podporządkował się tej decyzji i z 12 mnichami wrócił do Molesme, gdzie zmarł w 1111 roku.
W Cîteaux pozostało jednak ośmiu mnichów, którzy na nowego opata wybrali Alberyka i pod jego kierunkiem postanowili kontynuować życie zakonne według własnych reguł. W październiku 1100 roku uzyskali oni od papieża Paschalisa II zatwierdzenie reguły, a rok później przenieśli się z drewnianego klasztoru do murowanego, obok którego w 1106 roku zbudowali kościół.
W 1109 roku nowym opatem Cîteaux został Stefan Harding, autor Carta Caritatis, dokumentu zatwierdzonego 23 grudnia 1119 roku przez Kaliksta II, w którym ustalone zostały zasady życia zakonnego i przepisy regulujące wzajemne stosunki między opactwami cysterskimi, których liczba wzrastała w szybkim tempie. Jako pierwsze opactwa filialne Cîteaux powstały klasztory w La Ferté (1113) i Pontigny (1114) oraz w Clairvaux i Morimond (1115), które wkrótce zaczęły zakładać własne filie. Pod koniec XIII wieku cystersi posiadali już prawie 2000 opactw rozsianych po całej Europie.
Do Polski przybyli oni w połowie XII wieku, a jako pierwsze powstały klasztory w: Łeknie koło Wągrowca (1143), Brzeźnicy (1149-1153, dzisiejszy Jędrzejów), Lądzie (1153), Lubiążu (1163), Kołbaczu (1174), Sulejowie (1176), Wąchocku (1179), Koprzywnicy (1185) i Oliwie (1186).
Cystersi często nazywani są „białymi mnichami”, bowiem noszą białe habity z czarnym szkaplerzem przepasanym płóciennym pasem. Ich reguła - Carta Caritatis - była bardzo surowa i zakładała powrót do ewangelicznej prostoty, praktykę ubóstwa, surowość obyczajów oraz życie w samotności i ciszy. Dlatego też cystersi osiedlali się w miejscach bardzo oddalonych od osiedli ludzkich - na pustkowiach, w lasach lub na terenie bagnistych dolin. Musieli być samowystarczalni i sami prowadzili swoje gospodarstwa i uprawiali ziemię. Mieli w tym duże doświadczenie i na wielu terenach byli prekursorami nowoczesnych technik uprawy roli, prowadzenia racjonalnej hodowli, zakładania stawów rybnych i winnic oraz budowy młynów wodnych, browarów i tkalni. Znali się także na różnych zajęciach rzemieślniczych i medycynie, a także byli dobrymi budowniczymi. Przyczyniali się do postępu gospodarczego i kulturalnego ziem, na których znajdowały się ich opactwa. Oni też rozpropagowali pieniądz jako środek płatniczy w transakcjach handlowych oraz upowszechnili wystawianie dokumentów potwierdzających prawa własności.
W drugiej połowie XII wieku surowe przepisy Carta Caritatis zostały złagodzone, a Eugeniusz III,
pierwszy papież wywodzący się z zakonu cystersów, przyznał im w 1152 roku prawo przyjmowania oblatów (dzieci oddawanych na naukę do klasztoru) oraz konwersów – zakonników, którzy wprawdzie składali śluby zakonne, ale byli wyłączeni ze znacznej części obowiązków liturgicznych, bowiem ich zadaniem było wykonywanie wszelkich prac związanych z utrzymaniem opactwa i należących do niego dóbr ziemskich. Dóbr, które w wyniku licznych nadań były bardzo rozległe i czyniły z cystersów zakon dysponujący bardzo dużym majątkiem.
W 1664 roku, na skutek działań reformistycznych związanych z pragnieniem części mnichów powrotu do dawnej, surowej reguły, z cystersów wyodrębnił się zakon trapistów, który zatwierdzony został przez Stolicę Apostolską jednak dopiero w 1894 roku.
Na ziemiach polskich upadek zakonu cystersów nastąpił na przełomie XVIII i XIX wieku i związany był z rozbiorami Rzeczypospolitej. Dzisiaj cystersi posiadają cztery opactwa w: Jędrzejowie, Krakowie - Mogile, Szczyrzycu i Wąchocku i prowadzą trzy parafie w: Henrykowie, Oliwie i Sulejowie.
Około lat 20. XII wieku powstała żeńska gałąź zakonu, a jej pierwszy klasztor założony został w Tart, niedaleko Cîteaux. Natomiast w Polsce takie opactwo ufundowała w 1202 roku św. Jadwiga Śląska w Trzebnicy.
Na terenie diecezji kaliskiej do dnia dzisiejszego zachowały się trzy kościoły należące dawniej do sióstr cysterek - dwa w Ołoboku i jeden w Łubnicach koło Wieruszowa.
Do Ołoboku cysterki przybyły w 1211 roku z dolnośląskiej Trzebnicy, a ich zabudowania kościelno-klasztorne ufundował książę Władysław Odonic, który nadał im także rozległe dobra ziemskie, powiększone przez kolejnych książąt wielkopolskich – Bolesława Pobożnego i Przemysła I. Pod koniec XIII wieku obejmowały one 17 wsi: Baranów, Brzozę, Chróścin, Doruchów, Dzietrzkowice, Janówka, Kaliszkowice, Konarzewo, Kurów, Łubnice, Mieleszyn, Myślanów, Nosków, Ochędzyn, Ołobok, Pudliszki i Skomlin.
Pierwsze zabudowania ołobockich cysterek były drewniane. Obiekty murowane – kościół i czteroskrzydłowy klasztor – siostry wzniosły w stylu gotyckim na przełomie XV i XVI wieku. Pod koniec XVII wieku świątynia, nosząca wezwanie św. Jana Ewangelisty, została znacznie przebudowana w duchu baroku, a w latach 80. XVIII wieku wzbogacono ją o wysoką wieżę - dzwonnicę. Z tego stulecia pochodzi też rokokowe wyposażenie wnętrza kościoła, a na szczególną uwagę zasługuje w nim okazała, bogato zdobiona loża ksieni Brygidy Gorzeńskiej. Z życiem duchowym ołobockich cysterek musiało jednak bywać różnie, bowiem w 1519 roku prymas Jan Łaski na synodzie gnieźnieńskim zarzucił im publicznie „nieobyczajny żywot”.
Siostry przez kilka wieków prowadziły szkołę dla dziewcząt, w której uczyły języków (polskiego, niemieckiego i francuskiego), arytmetyki, historii i geografii, a także gry na instrumentach muzycznych i tańca oraz robótek ręcznych. W ostatniej ćwierci XVI wieku ołobockie cysterki w swojej macierzystej wsi zbudowały też drugi kościół (dziś stojący na cmentarzu). Wzniesiono go z drewna, w konstrukcji zrębowej, a jego ściany oszalowano. Nosi on wezwanie św. Jana Chrzciciela i posiada wieżyczkę na sygnaturę zbudowaną w połowie XVIII wieku i kruchtę pochodzącą z 1835 roku.
W 1796 roku władze pruskie, władające Wielkopolską w wyniku rozbiorów, skonfiskowały cysterkom ich dobra ziemskie, a w 1836 roku podjęły decyzję o kasacie klasztoru. Mogły one jednak pozostać w klasztorze do śmierci. Ostatnia z nich zmarła w 1864 roku. Pusty klasztor w 1881 roku został sprzedany na publicznej licytacji, a w następnym roku prawie całkowicie go rozebrano. Pozostało tylko skrzydło południowe.
Siostry z Ołoboku miały też udział w powstaniu drugiej fundacji dla panien cysterek, której dokonał w latach 1239-1241 kasztelan krakowski Klemens. Łubnice stanowiły samodzielny przeorat, ale tylko bardzo krótko, bowiem już w 1253 roku został on zniesiony i wszedł w skład opactwa ołobockiego. Cysterki w XV wieku zbudowały tam gotycki kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, do którego w XVIII wieku dostawiono drewnianą wieżę. W latach trzydziestych XVII wieku w placówce tej – za zgodą ksieni Zofii Łubieńskiej – znalazła schronienie przed prześladowaniami religijnymi protestantka ze Śląska – Maria Cunitz, wybitna matematyczka i astronom. Napisała tam ona książkę „Urania propitia”, stanowiącą uzupełnienie tablic astronomicznych Keplera, która przyniosła jej światową sławę.

Jerzy Aleksander Splitt

Kościoły pocysterskie: pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Łubnicach; pw. św. Jana Ewangelisty w Ołoboku;
pw. św. Jana Chrzciciela w Ołoboku

Galeria zdjęć

Dodaj komentarz

Pozostało znaków: 1000

Komentarze

Nikt nie dodał jeszcze komentarza.
Bądź pierwszy!